Uczenie się przez doświadczenie czyli praca metodą cyklu Kolba na lekcji

AUTOR: Krzysztof Ciurej

Cykl Kolba umożliwia uczestniczenie w uczeniu się wszystkim uczniom w sposób najlepiej pasujący do ich predyspozycji rozwojowych. 

Uczniowie, trenerzy, edukatorzy coraz częściej stają przed dylematem: jakie zastosować metody i formy pracy, aby okazały się tymi optymalnymi. W projekcie „Lekcja:Enter” postawiono na Cykl Kolba, który wydaje się być nie tylko najbardziej uniwersalnym, lecz również angażującym uczniów, sposobem przekazywania wiedzy, ułatwiającym proces uczenia się.

Wyobraź sobie, że jesteś właśnie na lekcji chemii. Otrzymujesz wszystko, co potrzebujesz do przeprowadzenia doświadczenia chemicznego. Przelewasz kwasy, zasady, które masz przed sobą, coś zaczyna się pienić, coś zmienia kolor, coś robi się zauważalnie cieplejsze, coś zaczyna wydawać odgłosy, czujesz zapachy. Pracujesz w grupie, planujecie pracę, rozmawiacie ze sobą, może kłócicie się, może się śmiejecie. 
Następnie, wraz z grupą, z którą przeprowadzałeś doświadczenia zaczynacie wymieniać myśli, rozmawiacie, o tym, co się stało, kto i co zrobił, kto miał ubrany biały fartuch, a kto i po co rękawiczki. Rozmawiacie o trudnych i łatwych, zabawnych i mniej zabawnych, przydatnych i zbędnych elementach doświadczenia. Zastanawiacie się, co widzieliście, co wyszło, a co nie wyszło? Rozmawiacie tylko o tym co widzieliście, co czujecie, co myślicie. Zastanawiacie się o co chodzi, dlaczego jest tak, a nie inaczej?
Później nauczyciel/nauczycielka przekazuje wam najważniejsze informacje, wyjaśniając, czym są kwasy, zasady, definiuje pojęcia, wyjaśnia zawiłości teoretyczne doświadczenia, odpowiada na pytania, które pojawiły się w trakcie dyskusji,  a wszystko to uzupełnia atrakcyjną prezentacją. 
W końcu wspólnie poszukujecie kwasów i zasad, które spotykacie w codziennym życiu, w swoim najbliższym otoczeniu, w szkole, w pracy, w życiu. Zastanawiacie się nad ich rolą, znaczeniem. Oceniacie sposoby postępowania z nimi.

W tak przeprowadzonej lekcji możemy wyróżnić cztery elementy, które składają się na cykl Kolba, czyli cykl uczenia, którego twórcami są John Dewey i David Kolb. W założeniu cykl Kolba umożliwia uczestniczenie w uczeniu się wszystkim uczniom w sposób najlepiej pasujący do ich predyspozycji rozwojowych. Na opisanej powyżej lekcji chemii zastosowano pełen cykl Kolba. Uczniowie przeszli przez wszystkie 4 jego etapy:
1)    Przelewanie kwasów i zasad to etap, który nazywany jest doświadczeniem. 
2)    Etap wspólnej rozmowy i analizy przeprowadzonego doświadczenia to refleksja. 
3)    Prezentacja przedstawiona przez nauczyciela/nauczycielkę jest etapem określanym jako teoria. 
4)    W końcu zaś, poszukiwanie kwasów i zasad w swoim otoczeniu to przykład zastosowania.

Każdy z wyróżnionych powyżej etapów odpowiada jednemu, konkretnemu sposobowi uczenia się (więcej o sposobach uczenia się możesz znaleźć w inspiracji mojego autorstwa pt.: Co ma wpływ na uczenie się czyli jak działać by dać uczniom szansę efektywnie się uczyć? –  https://lekcjaenter.pl/inspiracja/66/co_ma_wplyw_na_uczenie_sie
o    Aktywiści to ci, którzy najlepiej przyswajają wiedzę poprzez doświadczenie. 
o   Refleksyjni uczą się poprzez rozmowę i analizę (refleksję). 
o   Teoretycy potrzebują podręcznikowej wiedzy. 
o    Pragmatycy to ci, którzy zdobywają wiedzę poprzez jej zastosowanie.

Właśnie w ten sposób zbudowany jest cykl Kolba – każdy z czterech etapów uczenia się odpowiada jednej z powyższych grup uczniów:
1.    Etap doświadczenia – aktywiści,
2.    Etap refleksji – refleksyjni,
3.    Etap teorii – teoretycy,
4.    Etap zastosowania – pragmatycy.

1. Doświadczenie polega na uczestnictwie uczniów w jakiejś konkretnej aktywności – procesie myślowym czy działaniu, którego efektem jest przeżycie czegoś. Są to np.: obejrzenie filmu, stworzenie dzieła plastycznego, gra, rozmowa. Celem doświadczenia jest próba utworzenia „pomostu” pomiędzy tym, co uczeń/uczennica wie a tym, co dopiero pozna, co jest przed nim.
2. Refleksja to moment, w którym uczeń/uczennica wyrabia sobie własną opinię na podstawie wcześniejszego doświadczenia. Uczeń/uczennica zwraca uwagę na to, co się wydarzyło na dwa sposoby. Pierwszy poziom refleksji dotyczy wrażeń i emocji. Drugi poziom refleksji to analiza faktów. Pomocne może być wykorzystanie pytań, takich jak np.: co się wydarzyło? w którym momencie to się wydarzyło? co było trudne? co było łatwe? Celem refleksji jest wyciągnięcie konkretnego wniosku, dotyczącego poprzedzającego je doświadczenia.
3. Teoria inaczej nazywana konceptualizacją to etap, w którym na podstawie wcześniejszego doświadczenia oraz refleksji powstaje „wiedza podręcznikowa”. Wiedza ta powstaje w wyniku samodzielnego działania ucznia/uczennicy, bądź też jest podawana przez nauczyciela/nauczycielkę, może też być wynikiem współdziałania ucznia/uczennicy uzupełnionym przez nauczyciela/nauczycielkę. Celem tego etapu jest przekazanie uczniom wiedzy lub doprowadzenie do momentu, w którym uczniowie samodzielnie tę wiedzę nabędą.
4. Zastosowanie to przygotowanie uczniów do wykorzystania nabytej wiedzy w praktyce, czyli w dalszym procesie uczenia się lub też w życiu codziennym. Etap zastosowania jest podsumowaniem lekcji – może to być np. rozwiązanie zadania, stworzenie plakatu, nagranie filmu czy podcastu. Jest to realne zastosowanie zdobytej właśnie wiedzy w sposób praktyczny, zaś celem tego etapu jest wskazanie powiązania pomiędzy doświadczeniem i teorią.

Można zadać pytanie – dlaczego powinniśmy przyjąć taki cykl uczenia? W odpowiedzi warto zwrócić uwagę, że ważnym elementem Cyklu Kolba, jest to, że ucząc się tą metodą uczeń/uczennica zdobywa informacje za pośrednictwem konkretnych doświadczeń, przekształca je poprzez refleksję i konceptualizację w nową wiedzę i umiejętności. Jest on Uczenie metodą cyklu Kolba jest przeciwieństwem linearnego uczenia, w którym uczeń/uczennica jest odbiorcą informacji od nauczyciela/nauczycielki. Usunięcie którekolwiek elementu z cyklu zaburza proces, w którym uczniowie są nie tylko odbiorcami, ale twórcami nowych informacji, a to jest wysoki poziom uczenia się.

W dyskursie o edukacji przyjęło się twierdzić, że uczeń/uczennica najlepiej przyswaja wiedzę, kiedy uczy się wyłącznie lub w większości zgodnie z preferowanym przez siebie sposobem nauczania – np. teoretyk uczy się wyłącznie z podręcznika, a pragmatyk, wykorzystując wiedzę – w praktyce. Niemniej pogląd ten jest o wiele słabiej udokumentowany, a wyniki badań wskazują, że niezależnie od rodzaju nabywanej wiedzy – czy uczymy matematyki, czy języka polskiego – jeżeli korzystamy z wielu form i metod pracy, wówczas nasi uczniowie osiągną lepsze wyniki. Geoff Petty w swojej książce "Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców" po przeanalizowaniu różnorodnych badań, opracowań, artykułów, jasno stwierdza, że korelacja wzrostu efektywności zdobywania wiedzy z wykorzystywaniem jednego, ale preferowanego przez uczącego się sposobu uczenia nie jest tak skuteczna dla uczniów, jak wykorzystanie wszystkich strategii. Każdy z wymienionych elementów lekcji pokazuje temat z innej perspektywy, wszystkie się nawzajem uzupełniają i wspierają, nie można ich wykorzystać zamiennie. Potwierdzeniem powyższego rozumowania są badania Johna Hattie’go, który wskazał elementy „dobrej lekcji”, na podstawie czynników wpływających na skuteczność uczenia się uczniów. Jego opracowanie "Widoczne uczenie się nauczycieli" obejmuje syntezę piętnastu lat badań nad tym zagadnieniem.

Na koniec spróbujmy przeprowadzić eksperyment myślowy. Przypomnij sobie swoje lekcje z czasów, kiedy sam/sama byłeś/byłaś w szkole. Wyobraź sobie lekcję, a następnie oceń, którego elementu było najwięcej:

1. doświadczenia
2. refleksji
3. teorii
4. praktyki?

Jak oceniasz te lekcje? Na ile były uczące, motywujące i atrakcyjne? Którego elementu cyklu Kolba było najwięcej?
Załóżmy teraz, że lekcja, o której myślałeś/myślałaś została uzupełnione o pozostałe elementy. Jak zmieniło się Twoje spojrzenie na te zajęcia?

Więcej o zastosowaniu cyklu Kolba i metodach uczenia się można przeczytać w:

• John Dewey I David Kolb, cykl Kolba
  http://www.bc.ore.edu.pl/Content/971/JO_1_3.pdf
• John Hatti, Widoczne uczenie się nauczycieli
  https://civitas.com.pl/pl/p/Widoczne-uczenie-sie-dla-nauczycieli/52 – pod artykułem linki do artykułu o książce i audycji z autorką:
  https://www.facebook.com/groups/ocenianieksztaltujace/permalink/915742578479823/
  Fragment audycji z prof. Hattie . Polecamy anglojęzycznym:  http://visible-learning.org/2014/09/john-hattie-interview-bbc-radio-4/
  Więcej o książce można przeczytać w http://www.edunews.pl/system-edukacji/warto-przeczytac/3248-widoczne-uczenie-sie-dla-nauczycieli
• Geoff Petty, Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2018

********

Uczenie się przez doświadczenie i praca w cyklu Kolba - cykl artykułów przygotowany przez Krzysztofa Ciureja, konsultanta merytorycznego w projekcie "Lekcja:Enter", nauczyciela i metodyka.

• Cykl Kolba. Etap – doświadczenie
  
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część praktyczna
  
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część teoretyczna
  
• Cykl Kolba. Etap – teoria
  
• Cykl Kolba. Etap – praktyka - czwarty (i ostatni) etap
  
• Co ma wpływ na uczenie się czyli jak działać by dać uczniom szansę efektywnie się uczyć?