Cykl Kolba. Etap - doświadczenie

AUTOR: Krzysztof Ciurej

Doświadczenie to działanie, które służy jako podstawa do obserwacji, analizy, wnioskowania. To punkt wyjścia na lekcji – wpływa na proces uczenia się i motywację uczniów.

„Było smaszno, a jaszmije smukwijne
Świdrokrętnie na zegwniku wężały,
Peliczaple stały smutcholijne
I zbłąkinie rykoświstąkały.
Bzdrężyło. Szłapy maślizgajne 
Bujowierciły w gargazonach
Tubylerczykom spełły fajle,
Humpel wyświchnął ponad.”
L. Carroll Jabberwocky (pol. Jabbersmok, tłum. M. Słomczyński)

Wyobraź sobie, że jesteś jednym z uczniów, i na początku lekcji słyszysz taki tekst. W zasadzie nie wiesz o co chodzi, nie znasz tematu lekcji, nie wiesz jeszcze, czego się na niej nauczysz.

Niemniej, z perspektywy nauczyciela/nauczycielki pewne działanie zostało wykonane. Jako uczeń/uczennica jesteś już zaangażowany w „coś” i był to właśnie pierwszy etap cyklu Kolba, czyli doświadczenie. Działanie jest na tyle proste, że każdy nauczyciel/każda nauczycielka może je zaplanować i zrealizować, każdy uczeń/każda uczennica może podjąć wyzwanie jego wykonania. Z drugiej strony, jest na tyle trudne, że wśród uczniów wywoła pytania i wątpliwości oraz sprowokuje dyskusję, wywoła dysonans poznawczy, pozwoli dokonać analizy.

David Kolb definiuje uczenie jako proces, w którym wiedza powstaje w procesie transformacji doświadczenia, a samo uczenie kończy się wraz z przejściem przez cały cykl (doświadczenie, refleksja, teoria, zastosowanie). Jak zatem należy rozumieć doświadczenie w cyklu Kolba i jaka jest jego rola?

Doświadczenie w cyklu Kolba jest określonym działaniem, służącym jako podstawa do obserwacji, analizy a jednocześnie jest to punkt wyjścia do dalszej części lekcji. Dzięki doświadczeniu nauczyciel/nauczycielka ma szanse zaangażować uczniów do aktywnego udziału w lekcji ponieważ Doświadczenie wywołuje bardzo często naturalną ciekawość. Doświadczenie pozwala na stworzenie „łącznika” między tym co uczeń/uczennica już wie czy umie, a tym co jest nowe. W przypadku nowości –  automatycznie formułuje się pytanie: Jak to jest ? Dlaczego tak, a nie inaczej ? itp.
Efektywność nabywania wiedzy przez uczniów zależy m.in. od ich motywacji, a ta z kolei jest powiązana z osobistymi odczuciami związanymi z wykonywanym zadaniem.

Przytoczony we wstępie przykład doświadczenia jest tylko jedną z wielu możliwości. Doświadczeniem na lekcji może być również np.: obejrzenie filmu, gra interaktywna, stworzenie tekstu, rozwiązanie zadania, przeprowadzenie eksperymentu chemicznego, ćwiczenie na lekcji wychowana fizycznego, lekcja odwrócona, studium przypadku czy odgrywanie ról. Ważne jest teraz to, co my jako nauczyciele zrobimy dalej, jak wykorzystamy Doświadczenie w dalszej części lekcji, jaką rolę spełni?

Doświadczeniem jest każda aktywność, angażująca uczniów, która jest dla nich możliwa do wykonania, dopasowane/zbliżona do ich „wieku rozwojowego”, wywołująca emocje, odwołująca się do tego, co uczniowie już wiedzą i wywołująca u nich dysonans poznawczy.
Rola doświadczenia jest istotna z punktu widzenia budowania motywacji uczniów. Ze względu na to, że jest swoistym łącznikiem pomiędzy tym, co uczeń/uczennica zna, a tym co dla uczniów nowe, w myśl neurodydaktyki, umożliwia uruchomienie naturalnego procesu uczenia się. Ciekawość pojawia się w sposób naturalny, a to z kolei wpływa na zaangażowanie uczniów w lekcję. Z perspektywy ucznia/uczennicy – lekcja jest wtedy fajna.

Doświadczenie stwarza także uczniom możliwość zobaczenia od środka tego, czego się uczą. Uczniowie w danym momencie przeżywają sytuację, która wydarzyła się w przeszłości bądź też dzieje się obecnie. Zadaniem nauczyciela/nauczycielki jest zadbanie o to, aby uczniowie zrozumieli, co powinni robić i chcieli to robić. Kluczową rolę z perspektywy nauczyciela/nauczycielki odgrywa jasno sformułowana instrukcja oraz element zaciekawienia uczniów. 

Poniżej przedstawiono różne przykłady doświadczenia, które mogą być dla nauczycieli wskazówką ułatwiającą projektowanie danego elementu lekcji:

1. Uczniowie/uczennice biorą udział w sesji synchronicznej pytań ankietowych w Quizizz – Fast fashion dotyczących tematu zajęć. Po udzieleniu przez uczniów odpowiedzi nauczyciel/nauczycielka prezentuje film wprowadzający w zagadnienie nowego tematu.
2. Uczniowie powtarzają pojęcia związane z poprzednimi lekcjami. Pracują w aplikacji Learning Apps.
3. Nauczyciel/nauczycielka zadaje pytanie czy chlorek sodu można otrzymać następującymi metodami:

sód + chlor = chlorek sodu,
tlenek sodu + kwas chlorowodorowy = chlorek sodu i woda,
wodorotlenek sodu + kwas chlorowodorowy = chlorek sodu + woda
Uczniowie stawiają hipotezę, że jest to możliwe. (można użyć aplikacji do głosowania)

4.    Nauczyciel/nauczycielka wprowadzają uczniów w temat lekcji, zadając przykładowe pytania:

• Czy codziennie występują na świecie trzęsienia Ziemi?
• Jak myślicie, ile takich trzęsień Ziemi było w ciągu ostatniej doby, w ostatnim tygodniu, miesiącu?
• Gdzie jest ich najwięcej?
• Jak możemy to sprowadzić?

Po wstępnej dyskusji nauczyciel/nauczycielka wyświetla uczniom stronę Amerykańskiej Służby Geologicznej, która online pokazuje rejestrowane na bieżąco wstrząsy wraz ze szczegółowymi informacjami. Uczniowie mają za zadanie w ciągu ok. 6 minut sprawdzić sytuację sejsmiczną na świecie w ostatnich dniach, korzystając z dostępnych na mapie cyfrowej opcji.
5.    Uczniowie czytają fragment podręcznika.
6.    Uczniowie wcześniej wykonali doświadczenie biologiczne w domu, lekcje rozpoczynamy od następnego etapu.
7.    Uczniowie przeczytali lekturę w domu.
8.    Uczniowie byli na wyciecze tematycznej.
9.    Nauczyciel/nauczycielka odwołuje się do przeżyć i wiedzy uczniów. Zadaje pytania:

• czy ktoś z was był kiedyś w Tatrach?
• jakie elementy rzeźby wysokogórskiej potrafilibyście wskazać?
• jakie czynniki mogły wpłynąć na krajobraz Tatr?

Uczniowie odpowiadają na pytania. Nauczyciel/nauczycielka poleca uczniom otworzyć aplikacje Google Maps (sam/sama również może otworzyć tę aplikację np. na monitorze interaktywnym) i wpisać w okno wyszukiwarki słowo "Tatry". Następnie w odpowiednim pomniejszeniu i na podkładzie mapy satelitarnej (terenowej) uczniowie określają położenie Tatr. Potem lokalizują położenie najwyższego szczytu Tatr – to Gerlach – oraz, po stronie polskiej – Rysy (klikając na sygnatury oglądają zdjęcia wykonane z okolic szczytów).

10.    Uczniowie oglądają film.
11.    Uczniowie otrzymują eksponat do analizy.

Jak widać, nie ma jednego konkretnego modelu doświadczenia. Doświadczenia mogą być różne, niektóre spodobają się uczniom bardziej, inne mniej, w jednych nauczyciel/nauczycielka odnajdzie się lepiej, inne mogą sprawić problem.

Niezależnie od tego, jaki rodzaj doświadczenia zostanie zaplanowany, należy mieć na uwadze, aby doświadczenie:

1. nie trwało za długo,
2. było spójne z pozostałymi elementami lekcji, było punktem wyjścia do dalszej części lekcji
3. angażowało uczniów bardziej, niż nauczycieli
4. było dopasowane do wieku rozwojowego uczniów,
5. nie było skomplikowane,
6. było możliwe do wykonania,
7. nie wymagało rozległej wiedzy teoretycznej, której brak może uniemożliwić zaangażowanie uczniów w doświadczenie.

Praktyka życiowa wskazuje, że doświadczenie jest jednym z najłatwiejszych elementów w planowaniu cyklu Kolba. Projektując doświadczenie warto pamiętać, że jest to początek lekcji, a na jego podstawie zbudowane są kolejne elementy, w tym przede wszystkim następująca po doświadczeniu refleksja. Etap refleksji omówimy w kolejnym artykule.

Aby pogłębić wiedzę nt. pracy metodą cyklu Kolba i sposobów uczenia się można sięgnąć do następujących pozycji:

• Manfred Spitzer, Jak uczy się mózg, Wydawnictwo Naukowe PWN 2012
• Gordon Dryden, Jeannette Vos, Rewolucja w uczeniu, Wydawnictwo ZYSK i SKA 2003
• Geoff Petty, Nowoczesne nauczanie Sopot 2013
• Recenzja książki: „Uczyć (się) głębiej. Jak to zrobić na lekcji?”
  https://osswiata.ceo.org.pl/2021/11/26/recenzja-ksiazki-uczyc-sie-glebiej-jak-to-zrobic-na-lekcji/
• Neurodydaktyka – wybrane aspekty praktyczne. Wykład
  https://www.youtube.com/watch?v=yGLnXh_5VZg&t=19s&ab_channel=O%C5%9BrodekRozwojuEdukacji
• Style uczenia się wg Honeya i Mumforda
  http://www.comapp-online.de/materials/pl/Handout_14_LearningStyles_PL.pdf

********

Uczenie się przez doświadczenie i praca w cyklu Kolba - cykl artykułów przygotowany przez Krzysztofa Ciureja, konsultanta merytorycznego w projekcie "Lekcja:Enter", nauczyciela i metodyka.

• Uczenie się przez doświadczenie czyli praca metodą cyklu Kolba na lekcji
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część praktyczna
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część teoretyczna
• Cykl Kolba. Etap – teoria
• Cykl Kolba. Etap – praktyka - czwarty (i ostatni) etap
• Co ma wpływ na uczenie się czyli jak działać by dać uczniom szansę efektywnie się uczyć?