Cykl Kolba. Etap – refleksja, część teoretyczna

AUTOR: Krzysztof Ciurej

Refleksja – 2. etap cyklu Kolba – to analiza tego, co się wydarzyło na dwóch poziomach, odczuć i wiedzy. Obserwacja refleksyjna jest punktem wyjścia do 3. etapu cyklu – teorii.

Jak było w szkole? Co robiłeś w szkole? Co ci się podobało? Co było łatwe? Co było trudne? Co było fajne? Jak się czułeś? Czego się nauczyłeś? Czy wszyscy byli w szkole?

Wiele z tych pytań albo słyszeliśmy jako dzieci po powrocie ze szkoły, albo sami zadajemy naszym pociechom. Te pytania są świadomym lub nieświadomym działaniem rodziców, a jednocześnie są drugim etapem cyklu Kolba, czyli etapem nazywanym obserwacją refleksyjną lub w skrócie refleksją doświadczenia dziecka czyli tego, co się działo w szkole. Obserwacji refleksyjnej dokonujemy często w naszym codziennym życiu w sposób mniej lub bardziej świadomy oraz przykładamy do niej mniej lub więcej uwagi w zależności od założonych przez nas celów.

Przykładowo, chcąc polepszyć swoje umiejętności jazdy na rowerze, zaczynamy obserwować technikę jazdy innych cyklistów, zastanawiając się, co robimy inaczej niż oni i co byłoby korzystne dla naszej jazdy. Przygotowując się do rozmowy o pracę wypisujemy, co było dla nas trudne w poprzedniej pracy, co było łatwe, co było przyjemne, a czego chcielibyśmy unikać. Odpowiednie zastosowanie obserwacji refleksyjnej może znacznie przyczynić się do naszego rozwoju i przy relatywnie niewielkim wysiłku przynieść sporo pozytywnych efektów. Bardzo często podstawą do takiej analizy jest określone, wcześniejsze doświadczenie. Czym zatem jest obserwacja refleksyjna?

Obserwacja refleksyjna jest przyjrzeniem się doświadczeniu z różnych perspektyw. Tak, jak w przypadku nauki jazdy na rowerze obserwacja innych cyklistów sprawi, że przyjrzymy się doświadczeniu, jakim jest samo prowadzenie jednośladu, tak zadawanie przytoczonych wyżej pytań umożliwia dziecku poszukiwanie sensu tego, czego danego dnia doświadczyło w szkole. To właśnie jest celem obserwacji refleksyjnej - odnalezienie określonego sensu w konkretnym działaniu, czynności, przeżyciu – doświadczeniu.

W przypadku edukacji formalnej tym określonym sensem zazwyczaj są treści podstawy programowej, czyli to, czego nauczyciel/nauczycielka chce nauczyć uczniów. Jednocześnie refleksja jest drugim, po doświadczeniu, elementem cyklu Kolba. Na czym polega i jaka jest jej rola?

Refleksja to rozmowa na temat przeżytego kilka chwil wcześniej doświadczenia. Stwarza uczniom możliwość spojrzenia na doświadczenie z własnej perspektywy, uwzględniając zarówno wiedzę, jak i odczucia. Wymaga od ucznia/uczennicy zrobienia kroku w tył poprzez konieczność zastanowienia się nad czynnościami wykonywanymi w trakcie doświadczenia. To uczeń/uczennica samodzielnie zestawia ze sobą to, co przeżył/przeżyła z tym, co wie oraz co odczuł/odczuła, dlatego nierzadko zdarza się, że pojawia się rozbieżność pomiędzy doświadczeniem, a jego zrozumieniem, która zostaje zniwelowana w dalszym etapie cyklu Kolba. W zależności od stopnia skomplikowania doświadczenia nauczyciel/nauczycielka powinien/powinna mieć pewność, że kwestie odczuć uczniów zostały omówione – każdy uczeń i uczennica powinni mieć szansę wypowiedzenia się na temat tego, co czuli przed chwilą. Refleksję ułatwiają odpowiednio postawione pytania.

(1) Pierwsze z nich dotyczą emocji i odczuć ucznia/uczennicy:

1. Jak się czułaś/czułeś?
2. Co czułaś/czułeś?
3. Co było łatwe/trudne?
4. Która część była ciekawa?
5. Co Ci się podobało?
6. Jak sobie poradziłaś/poradziłeś?
7. Co Cię zaskoczyło?
8. Co było pomocne, a co było utrudnieniem?

Ujawnienie emocji umożliwia nabranie dystansu do doświadczenia oraz może skłonić do refleksji innych, a nauczycielowi/nauczycielce będzie się łatwiej pracować na dalszym etapie lekcji oraz pozwoli przejść do merytorycznej analizy doświadczenia.

(2) Przykładowe pytania, które będą pomocne podczas drugiej części refleksji to, np.:

1. Co się wydarzyło?
2. Co i w jakiej kolejności zostało zrobione?
3. Co zapamiętałaś/zapamiętałeś z doświadczenia?
4. Co można było zaobserwować?
5. Czy i w jakim stopniu osiągnięto założony cel?
6. Czego uczy przeżyte doświadczenie?
7. Jaka była Twoja rola w trakcie doświadczenia?
8. Na czym polegało Twoje działanie?
9. Jakie skutki wywołało Twoje działanie?
10. Jakie są zalety Twojego działania?
11. Jakie są wady Twojego działania?
12. Czego się dowiedziałeś?
13. Jaką strategię przyjęliście podczas działania?
14. Jaki ma to związek z poprzednimi doświadczeniami?

W uproszczeniu można zatem stwierdzić, że refleksja to analiza tego, co się wydarzyło na dwóch poziomach: odczuć i wiedzy. Mając na uwadze, że obserwacja refleksyjna jest punktem wyjścia do trzeciego etapu cyklu Kolba – teorii – nie ma jednego optymalnego sposobu jej przeprowadzenia. Wszystko zależy od tego, co nauczyciel/nauczycielka chce przekazać i jakie doświadczenie zaprojektowali dla uczniów w pierwszej fazie lekcji.

********

Uczenie się przez doświadczenie i praca w cyklu Kolba - cykl artykułów przygotowany przez Krzysztofa Ciureja, konsultanta merytorycznego w projekcie "Lekcja:Enter", nauczyciela i metodyka.

• Uczenie się przez doświadczenie czyli praca metodą cyklu Kolba na lekcji
• Cykl Kolba. Etap – doświadczenie
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część praktyczna
• Cykl Kolba. Etap – teoria
• Cykl Kolba. Etap – praktyka - czwarty (i ostatni) etap
• Co ma wpływ na uczenie się czyli jak działać by dać uczniom szansę efektywnie się uczyć?