Cykl Kolba. Etap – refleksja, część praktyczna

AUTOR: Krzysztof Ciurej

Drugi etap cyklu Kolba, czyli refleksja jest etapem kluczowym, a jednocześnie praktyka życiowa wskazuje, że jest to najczęściej pomijany z etapów cyklu. 

Wyobraźmy sobie, że nauczycielka zaprezentowała uczniom obwód elektryczny zbudowany z baterii, żarówki, przewodów i przełącznika. Żarówka nie chce się włączyć ponieważ przełącznik jest wyłączony, a dodatkowo jeden z przewodów został odłączony od żarówki. Uczniowie nie wiedzą, dlaczego żarówka się nie zaświeciła. Ich pierwszym zadaniem jest przyjrzenie się prezentowanemu przez nauczycielkę układowi. To zadanie to pierwszy etap cyklu Kolba – doświadczenie.

Następnie nauczycielka przechodzi do drugiego etapu cyklu Kolba, czyli do obserwacji refleksyjnej. Jedyną rolą nauczycielki w tym przypadku jest zadawanie odpowiednich pytań i przekazywanie stosownych komunikatów, co spowoduje, że uczniowie dokonają analizy tego, co widzą. Mogą to być sformułowania skierowane do całej grupy, takie, jak np.:

Pytania dotyczące emocji i odczuć:

• „co was tu zaskakuje”
• „jak się wam podoba ten układ”
• „jakie wrażenie odnosisz po zobaczeniu tego układu ?”

Merytoryczna analiza doświadczenia:

• „porozmawiajmy o tym, co tutaj widzimy”
• „opowiedzcie mi o tym coś więcej”,
• „co o tym myślicie ?”.

Mogą to być również komunikaty skierowane do konkretnych uczniów, np.:

• „Tomku, słyszę, że mówisz, że przewód musi być połączony z żarówką. Bardzo ciekawa obserwacja, ale dlaczego tak uważasz?”
• „Aniu, co myślisz o tym, co powiedział Tomek?”.

Z perspektywy nauczyciela/nauczycielki warto sprawdzić, czy temat refleksji został wyczerpany, pytając np. czy ktoś chciałby jeszcze coś dodać.
W powyższym przykładzie nauczycielka opiera się wyłącznie na informacjach, które uzyskała od uczniów na podstawie ich obserwacji obwodu elektrycznego. Zadając pytania i rozmawiając z uczniami, prowadząca pozwala uczniom dokonywać samodzielnie obserwacji oraz samodzielnie wysnuwać wnioski. Nauczycielka nie ocenia, nie podpowiada, nie podaje gotowych rozwiązań, a jedynie nakierowuje uczniów w pożądaną stronę. To uczniowie tworzą informację, odczytują je z przeżytego doświadczenia.

Ta zdobyta informacja będzie punktem wyjścia do następnego etapu cyklu Kolba, czyli teorii.
W zależności od doświadczenia, które nauczyciel/nauczycielka zaserwowali uczniom [etap. 1. cyklu Kolba], na etapie refleksji [etap 2. cyklu Kolba], powinni zachowywać się nie jak „nauczyciele”; wyjść z utartej roli podawania gotowych informacji i wniosków. Warto aby stawiali pytania lub stosowali takie formy, które ułatwią uczniom analizę tego, co zostało zawarte w pierwszym etapie cyklu Kolba.

Poniżej kilka przykładów pracy z Doświadczeniem i Refleksją.

1. Doświadczenie – uczniowie wykonali samodzielnie ćwiczenie

W tym przypadku na etapie refleksji nauczyciel stawia się w roli moderatora, kontroluje dyskusję zadając pytania pomocnicze. Następuje analiza, omówienie wyników, wskazanie czynników, mających wpływ na pojawiający się efekt. Na koniec uczniowie podzieleni na kilkuosobowe grupy umieszczają na wirtualnej tablicy (np. Padlet) swoje wnioski, dylematy, obserwacje, a nauczyciel je wyświetla, korzystając z rzutnika. Podane informacje zostaną wykorzystane podczas etapu teorii, posłużą do poszukiwania potrzebnej teorii lub pozwolą na jej skonstruowanie.

2. Doświadczenie – uczniowie obejrzeli film na temat figur geometrycznych, ukazujący rozwiązanie określonego problemu.

W tej sytuacji nauczyciel może zapytać, czy film pobudził wyobraźnię uczniów w temacie ciągów liczbowych, czy film ułatwił im zrozumienie zagadnienia, czy w obejrzanym filmie przedstawiono wyczerpujące informację na temat ciągów matematycznych, czy treść filmu była zaskakująca, czy film ułatwił uczniom znalezienie odpowiedzi na ich pytania. W dalszej refleksji nauczyciel pomaga przeanalizować film pod względem merytorycznym i wyciągnięciu tych elementów, które ułatwiły rozwiązanie problemu.

3. Doświadczenie – uczniowie wykonują zadania związane z tematyką energii jądrowej, obrazujący zasady działania elektrowni.
Nauczyciel może także pozostawić uczniom przestrzeń na samodzielne sformułowanie wniosków. W takim przypadku prowadzący może podzielić uczniów na kilkuosobowe grupy, oraz przygotować wcześniej pytania z kategorii pytań dotyczących emocji oraz pytań pozwalających dokonać analizy merytorycznej poznanego materiału. 
W grupach uczniowie formułują wnioski i umieszczają je na wirtualnej tablicy (np. Padlet). Następnie nauczyciele zadaje pytania poszczególnym grupom, np. czy dowiedzieliście się czegoś nowego o energetyce jądrowej, czy coś was zaskoczyło, czy mieliście inne wyobrażenie tego rodzaju energetyki? Uczniowie prezentują wnioski, które udało im się wysnuć w trakcie pracy grupowej, zaś nauczyciel może zadawać pytania pomocnicze i dzielić się swoimi obserwacjami na prezentowany temat. Na koniec prowadzący moderuje dyskusję, zadając pytania, mające na celu skłonić uczniów do refleksji nad omawianym zagadnieniem z wskazaniem na sformułowanie zagadnień teoretycznych wymagających pogłębienia, które będą pomocne w zrozumieniu zadania.

4.    Doświadczenie – rozmowa na temat roślinności
Nauczyciel może skłaniać do refleksji uczniów także w dyskusji, niepoprzedzonej konkretnym doświadczeniem, zadając odpowiednie pytania odwołujące się do doświadczenia życiowego. W tej sytuacji mogą to być pytania zarówno bardzo ogólne, np. co sądzicie o swojej wiedzy na temat roślinności, do czego taka wiedza może być przydatna, jak również bardziej szczegółowe, np. dlaczego roślinność jest ważna lub czy są rzeczy związane z tematem roślinności, które są wam szczególnie bliskie i dla was ciekawe.

Przytoczone powyżej przykłady wskazują, że nie ma jednego optymalnego modelu na przeprowadzenie etapu obserwacji refleksyjnej. To, jak ten etap będzie wyglądać determinuje w dużym stopniu poprzedzające go doświadczenie. Istotną rolę odgrywają tutaj pytania stawiane przez nauczyciela oraz zorganizowanie lekcji w ten sposób, aby każdy z uczniów miał szansę spojrzenia na doświadczenie z perspektywy obserwatora, czyli na dokonanie jego analizy. Obserwacja refleksyjna powinna być wynikać z doświadczenia i być z nim spójna. W swoim założeniu powinna być punktem do dalszego etapu, czyli teorii, lub inaczej powinna wskazać potrzebę zdobycia nowej teorii, aby ułatwić zrozumienie doświadczenia.

Refleksja spełni swoje zadanie, gdy:

• zadawane pytania będą otwarte,
• nauczyciel/nauczycielka pozwoli uczniom ujawnić emocje i uczucia,
• dyskusja będzie prowadzona w ten sposób, że to uczeń/uczennica a nie nauczyciel/nauczycielka, będzie obserwatorem,
• będzie wynikać z doświadczenia,
• wyzwoli grupową dyskusją na temat doświadczenia,
• ułatwi interakcję pomiędzy nauczycielami i uczniami oraz pomiędzy uczniami,
• będzie otwarta na popełnienia błędów – to właśnie błędy są punktem wyjścia do dyskusji,
• będzie stymulowała uczniów do formułowana dłuższych wypowiedzi,
• stworzy uczniom możliwość własnych obserwacji i interpretacji doświadczenia.

Podsumujmy. Drugi etap cyklu Kolba, czyli refleksja jest etapem kluczowym, a jednocześnie praktyka życiowa wskazuje, że jest to najczęściej pomijany z etapów cyklu. Refleksja jest naturalnym etapem samodzielnego poszukiwania przez uczniów odpowiedzi oraz zadawania przez nich pytań, dotyczących przeżytego doświadczenia. Dodatkowo motywuje uczniów oraz ułatwia im zrozumienie treści, również dlatego, że nauczyciel/nauczycielka ma większą świadomość tego, jaki jest rzeczywisty stan wiedzy uczniów w danym temacie.

Omówiliśmy właśnie praktykę przy realizacji drugiego etapu cyklu Kolba. Jak to wygląda teoretycznie? Czym jest refleksja dla uczniów i nauczycieli możecie przeczytać w inspiracji „Cykl Kolba. Etap – refleksja, część teoretyczna”.

********

Uczenie się przez doświadczenie i praca w cyklu Kolba - cykl artykułów przygotowany przez Krzysztofa Ciureja, konsultanta merytorycznego w projekcie "Lekcja:Enter", nauczyciela i metodyka.

• Uczenie się przez doświadczenie czyli praca metodą cyklu Kolba na lekcji
• Cykl Kolba. Etap – doświadczenie
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część teoretyczna
• Cykl Kolba. Etap – teoria
• Cykl Kolba. Etap – praktyka - czwarty (i ostatni) etap
• Co ma wpływ na uczenie się czyli jak działać by dać uczniom szansę efektywnie się uczyć?