Cykl Kolba. Etap 3. – teoria

AUTOR: Krzysztof Ciurej

Teoria – 3. etap cyklu Kolba – powstaje na kanwie interpretacji przeżytego Doświadczenia. Następuje po etapie Refleksji. Jest punktem wyjścia do ostatniego, 4. etapu – praktyki.

Uczenie przez doświadczenie na co dzień
Przypomnij sobie, kiedy uczyłeś/uczyłaś się jeździć na rowerze. Wówczas, zapewne nieświadomie, intuicyjnie nauka ta opierała się na cyklu Kolba:

1. Wsiadasz na rower, ktoś dorosły cię asekuruje, lekko odpycha, jedziesz, tracisz równowagę, przewracasz się. Ten etap to pierwszy etap cyklu Kolba – doświadczenie.
2. Pewnie (może płacząc) rozmawiasz z dorosłym o tym, co się stało, w pierwszej kolejności emocjonalnie, później starasz się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego się przewróciłaś/przewróciłeś. To drugi etap cyklu Kolba – refleksja.
3. Dorosły wyjaśnia, że upadek był spowodowany utratą równowagi, która z kolei wynikała z nagłego skrętu kierownicą w lewo lub w prawo. To wyjaśnienie to trzeci etap cyklu Kolba – teoria.
4. Wsiadasz na rower i pamiętając, dlaczego się przewróciłaś/eś, próbujesz jechać dalej, starając się uniknąć błędu. To czwarty etap cyklu Kolba – praktyka.

Teoria – czyli co się dzieje pomiędzy doświadczeniem a refleksją
Zajmijmy się trzecim etapem cyklu Kolba. Teoria powstaje na kanwie interpretacji przeżytego doświadczenia – następuje po etapie refleksji. Pozwala dostrzec błędy, które zostały popełnione oraz wyciągnąć wnioski. W uproszczeniu jest generatorem zasad, które powinno się stosować w kolejnym, ostatnim, praktycznym etapie. 
Etap teorii może przebiegać różnorako. Optymalnym byłby stan, w którym to uczeń/uczennica samodzielnie rozwija teorię, wyjaśniając przeżyte doświadczenie. Znacznie częściej zdarza się jednak, że niezbędnym na tym etapie jest nauczyciel/nauczycielka. Z jego pomocą uczeń/uczennica zmienia wówczas swoje spojrzenie, zmienia dotychczasową koncepcję na nową (poprawną). Dodatkowo pożądanym efektem byłoby doprowadzenie do takiego momentu, w którym uczeń/uczennica odczuje wewnętrzną potrzebę samodzielnego nabycia dodatkowej wiedzy prowadzącej do szczegółowego zrozumienia doświadczenia.

Etap – Teoria na lekcji
Zejdźmy jednakże na ziemię i odnieśmy się do tego, jak etap teorii wygląda w praktyce nauczycielskiej, na lekcjach. Przeważnie jest to ta część lekcji, w której nauczyciel/nauczycielka prowadzi mini-wykład, nierzadko przedstawia prezentację, posługuje się materiałami wizualnymi. Należy pamiętać, żeby ta część nie trwała dłużej, niż dziesięć, maksymalnie piętnaście minut oraz aby odnosiła się do doświadczenia uczniów oraz ich refleksji.

W przeprowadzeniu etapu refleksji przydatne dla nauczycieli mogą być pytania takie, jak:

1. W jaki sposób można wyjaśnić to, co działo się w trakcie doświadczenia?
2. Jakie wnioski można wyciągnąć z doświadczenia?
3. Jakiej wiedzy potrzebujemy, aby zrozumieć doświadczenie?
4. Jakie mechanizmy rządzą doświadczeniem?
5. Jaka teoria potwierdza doświadczenie?
6. Jaka teoria zaprzecza doświadczeniu?

To, jak ważny jest ten etap w cyklu Kolba i co go poprzedza zilustrujmy przykładem lekcji z języka polskiego o temacie „Memy – zdania złożone i interpunkcja” (przykład takiej lekcji omawialiśmy także podczas webinarium 11.04.2023, które jest dostępne na platformie). W poniższej tabeli przedstawiono w lewej kolumnie poszczególne etapy cyklu Kolba, które do tej pory podaliśmy i ich czas trwania, zaś w prawej kolumnie opisano aktywności uczniów i nauczyciela/nauczycielki.

Etap pierwszy cyklu Kolba – doświadczenie to własne działanie uczniów – wyszukanie czy przygotowanie przez nich dowolnych memów. Etap drugi cyklu Kolba – refleksja to wspólne działanie nauczyciela/nauczycielki z uczniami – rozmowa kierowana przez nauczycieli, w pierwszej kolejności będąca analizą przygotowanych memów pod kątem emocji oraz odczuć, a następnie pod kątem merytorycznym, tj. ich formy i treści. Etap trzeci cyklu Kolba – teoria – w tym przypadku nauczyciel/nauczycielka może podążyć kilkoma ścieżkami:

• Uczniowie samodzielnie tworzą definicję mema na podstawie przyniesionych przez siebie memów.
• Nauczyciel/nauczycielka przedstawia definicje słownikową mema, zaś uczniowie oceniają, czy przygotowane przez nich memy są rzeczywiście memami, wyciągają wnioski.
• Nauczyciel/nauczycielka w formie wykładu wyjaśnia, co to są memy i porównuje memy przyniesione przez uczniów wraz z definicją oraz dokonuje samodzielnie oceny, czy są to memy, czy też nie.
• Uczniowie oceniają przyniesione memy, demokratycznie stwierdzając, czy dany mem może zostać uznany za mem, czy też nie, a następnie na tej podstawie definiują kryteria definicji mema.

Nie sposób jednoznacznie ocenić, który z powyższych przykładów przeprowadzenia etapu Teoria jest najlepszy. Istotne jest to, że w każdym przypadku etap Teoria jest powiązany z doświadczeniem i refleksją oraz umożliwia uczniom zapoznanie się z definicją mema lub jej stworzenie.

Moje doświadczenie wskazuje, że etap Teoria jest najczęściej wykorzystywany przez nauczycieli. Niestety, nierzadko jest zbyt rozbudowany i zajmuje większą część lekcji, co może wywoływać zniechęcenie uczniów i wszystkim nam znaną postawę „po co mam się tego uczyć?”. Uniknięcie konieczności odpowiedzi na to niewygodne pytanie jest dość proste. Włączenie ucznia/uczennicy w doświadczenie i refleksję, a następnie (w odpowiednim momencie ) zapoznanie go z teorią umożliwi uczniom zauważenie użyteczności teorii, którą nauczyciel/nauczycielka stara się przekazać. 

Więcej informacji na temat uczenia się przez doświadczenie i pracy w cyklu Kolba znajdziesz w inspiracjach:

• Uczenie się przez doświadczenie czyli praca metodą cyklu Kolba na lekcji – https://lekcjaenter.pl/inspiracja/70/uczenie_sie_przez
• Cykl Kolba. Etap – doświadczenie – https://lekcjaenter.pl/inspiracja/69/cykl_kolba-_etap_-
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część praktyczna – https://lekcjaenter.pl/inspiracja/72/cykl_kolba-_etap_–
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część teoretyczna – https://lekcjaenter.pl/inspiracja/71/cykl_kolba-_etap_–
• Co ma wpływ na uczenie się czyli jak działać by dać uczniom szansę efektywnie się uczyć? – https://lekcjaenter.pl/inspiracja/66/co_ma_wplyw_na_uczenie_sie
• Polecamy także obejrzenie nagrania webinarium „Cykl Kolba na lekcji czyli uczymy się przed doświadczanie” – nagranie webinarium z 11.04.2023 –
  https://lekcjaenter.pl/panel/material-online/547/cykl_kolba_na_lekcji_czyli lub
  https://lekcjaenter.pl/panel/material-online/543/cykl_kolba_na_lekcji_czyli

********

Uczenie się przez doświadczenie i praca w cyklu Kolba - cykl artykułów przygotowany przez Krzysztofa Ciureja, konsultanta merytorycznego w projekcie "Lekcja:Enter", nauczyciela i metodyka.

• Uczenie się przez doświadczenie czyli praca metodą cyklu Kolba na lekcji
• Cykl Kolba. Etap – doświadczenie
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część praktyczna
• Cykl Kolba. Etap – refleksja, część teoretyczna
• Cykl Kolba. Etap – praktyka - czwarty (i ostatni) etap
• Co ma wpływ na uczenie się czyli jak działać by dać uczniom szansę efektywnie się uczyć?

Zdjęcie - Freepik - Obraz autorstwa <a href="https://pl.freepik.com/darmowe-wektory/wzory-naukowe-na-tablicy_7458753.htm#query=theory&position=1&from_view=search&track=robertav1_2_sidr">Freepik</a>