Praca w zróżnicowanej klasie

Indywidualizacja procesu kształcenia: diagnozowanie, planowanie, działanie – jak to wygląda w praktyce?

Autorką inspiracji jest Agnieszka Olczyk, trenerka lokalna i regionalna w projekcie „Lekcja: Enter”, doradczyni metodycznya, nauczycielka oligofrenopedagog, coach. Pracuje w Szkole Podstawowej nr 3 w Łęczycy, również z dziećmi ze zróżnicowanymi potrzebami edukacyjnymi. Wspiera pracę nauczycieli, dzieli się swoją wiedzą w ramach szkoleń i konsultacji.

Wszyscy nauczyciele są zobowiązani do indywidualizowania procesu kształcenia. Co to oznacza w praktyce?

Indywidualizacja to w praktyce dostosowanie materiałów dydaktycznych (zadań, kart pracy, ćwiczeń) jak i form i metod pracy dla zróżnicowanej grupy uczniów. Każdy nauczyciel/nauczycielka zastanawia się na pewno jak uczyć całą grupę ale podchodzić indywidualnie do każdego z uczniów.

(1) Trudno jest pracować w grupie, której zupełnie nie znamy zatem najistotniejszą w procesie kształcenia wydaje się być odpowiednia diagnoza. Jest to tym bardziej istotne w przypadku obecności w grupie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE).
Sposób przeprowadzania diagnozy może być bardzo różny – może to być zwykła obserwacja grupy uczniów, rozmowy z osobami z kręgu uczniów, zadania do wykonania zarówno do przy grupowej jak i indywidualnej.

Czym charakteryzuje się dobra diagnoza?

1. Jest kompleksowa - w miarę możliwości „badamy” dziecko w różnych środowiskach (rodzinne, szkolne, koleżeńskie), rozmawiamy z w miarę możliwości różnymi osobami z kręgu dziecka.
2. Jest decyzyjna - za nią nastąpi aktywny proces udzielania dziecku pomocy.
3. Ma ciągły, cykliczny charakter.
4. Wnikliwa, aktywna i praktyczna.
5. Wartościująca - ocenia jednostkę porównując ją do norm i standardów.

Przykład zadania do diagnozy uczniów z wykorzystaniem TIK
https://dyktanda.pl/
https://pisupisu.pl/
https://www.matzoo.pl/
https://szaloneliczby.pl/

(2) Kolejnym etapem jest zaplanowanie działań jakie należy wykonać w celu prowadzenia zajęć dla różnorodnych grup dzieci. Warto podczas tego procesu usystematyzować wiedzę dotyczącą różnorodności dzieci w całej grupie i przygotować sposoby postępowania i możliwe dostosowania. Warto przy tym wymienić mocne i słabe strony uczniów i dokonać właściwego nieformalnego podziału klasy w oparciu o te informacje. Na przykład uczniowie zdolni, dyslektyczni, o trudnej sytuacji domowej, o nadpobudliwości ruchowej, itp. – to pomoże nam lepiej zorganizować pracę na lekcji. 
W dalszej części planowania swoich działań można zajrzeć do podstawy programowej i przeanalizować swój rozkład materiału w celu wyodrębnienia różnic jakie należy zastosować w konkretnej grupie uczniów. Istotą tej części działań jest określenie szczegółowego zakresu umiejętności i wiedzy, które dzieci muszą przyswoić na konkretną ocenę. Należy również pamiętać o odpowiedniej motywacji w postaci choćby ocen tak, by każde z dzieci mogło odnieść sukces.

(3) Jakie konkretne rozwiązania nauczyciel/nauczycielka może wprowadzać na lekcjach by wszystkie dzieci efektywnie pracowały?

1. Gdy przygotowujemy prace pisemne zwróćmy uwagę na stopień trudności. Zróbmy na przykład dwie wersje: jedna łatwiejsza, druga trudniejsza. Dajmy uczniowi wybór, którą z nich chce pisać. W pracach tych uwzględnijmy również potrzeby indywidualne każdego dziecka na przykład:

• większa czcionka
• mniej lub więcej elementów graficznych
• proste, łatwe do czytania i zrozumienia polecenia
• zaznaczenie ważnych wyrazów w tekście
• podział polecenia na kilka zadań do zrobienia itp.

Materiały dla uczniów ze SPE można przygotować między innymi na stronach:
https://zpe.gov.pl/b/tekst-latwy-do-czytania-i-zrozumienia-instrukcja/P17Ib7LYC
https://wordwall.net/pl/
https://learningapps.org/
https://quizizz.com/
https://kliktik.jimdofree.com/
https://puzzlefactory.pl/pl
https://wordart.com/

2. Warto zaproponować pomoc rówieśniczą. Dla uczniów z trudnościami w nauce będzie to nieoceniona pomoc, a uczniowie zdolni poczują się docenieni i nie będą się nudzić.

3. Proponuj materiały wielozmysłowe, tak by zwiększyć efektywność odbioru przekazywanej wiedzy.

4. Dziel poszczególne partie materiału na mniejsze części, zadawaj zadania praktyczne na miarę możliwości każdego ucznia/uczennicy. Podczas tłumaczenia zadań warto używać przykładów z otaczającego nas świata.

Na koniec chciałabym podkreślić, że stosowanie indywidualizacji ma nie tylko korzyści dla dzieci, ale również dla nauczycieli - przyczynia się do  ich samorozwoju, oceny efektów własnej pracy i zadowolenia z nich. Warto wskazać tu również walory społeczne - dzieci odpowiednio kształcone lepiej się rozwijają i osiągają lepsze wyniki, lepiej funkcjonują w społeczności. W dużym stopniu można zahamować wszelkie problemy psychiczne dzieci i zmniejszyć drugoroczność.

Obecnie dostępnych jest wiele artykułów dotyczących sposobów pracy w zróżnicowanej klasie. Inspirację można znaleźć w:

1. Jolanta Rafał-Łuniewska, Indywidualizacja nauczania a edukacja wczesnoszkolna (ORE)
   https://docplayer.pl/3504622-Jolanta-rafal-luniewska-indywidualizacja-nauczania-a-edukacja-wczesnoszkolna.html
2. Wykorzystanie TIK w nauczaniu i uczeniu się uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
   file:///C:/Users/User/Downloads/wykorzystanie_tik_w_nauczaniu_i_uczeniu_sie_uczniow_ze_spe-1.pdf
3. Praktyczne wskazówki dotyczące indywidualizacji i dostosowania wymagań w pracy z uczniem ze SPE 
   https://www.glospedagogiczny.pl/artykul/praktyczne-wskazowki-dotyczace-indywidualizacji-i-dostosowania-wymagan-w-pracy-z-uczniem-o-spe
4. Uczeń ze specjalnymi potrzebami - bank dobrych praktyk https://www.ore.edu.pl/2017/11/bank-dobrych-praktyk-materialy-do-pobrania/
5. Pomoc Psychologiczno-Pedagogiczna- przykład dokumentacji https://www.ore.edu.pl/2015/03/pomoc-psychologiczno-pedagogiczna/