Ocenianie kształtujące z TIK

AUTORKA: Dorota Pintal

Ocenianie kształtujące to sposób na rozwijanie u uczniów postawy odpowiedzialności za proces uczenia się. Jak wykorzystać do takiej oceny narzędzia TIK?

Ocenianie kształtujące (OK) polega na pozyskiwaniu przez nauczycieli i uczniów w trakcie uczenia się informacji, które pozwolą rozpoznać, jak ten proces przebiega . Daje to nauczycielom możliwość modyfikowania dalszego nauczania, zaś uczniom informację zwrotną pomagającą się uczyć.
Na ocenianie kształtujące patrzymy obecnie całościowo poprzez strategie opracowane przez Dylana Wiliama. Wyróżniamy pięć strategii oceniania kształtującego. Poniżej przedstawiam krótki opis każdej z nich.

I.    Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu.
Komunikowanie uczniom celów przyczynia się do zwiększenia efektywności uczenia. Uczniowie świadomi celu jest bardziej zmotywowany i odpowiedzialny za swój proces uczenia się. Kolejnym elementem tej strategii są kryteria sukcesu (oceniania). Uczeń/uczennica ma prawo wiedzieć czego nauczyciel/nauczycielka będzie od niego wymagać. Kryteria sukcesu powinny towarzyszyć każdej lekcji, a także być podawane przed sprawdzianami. W określaniu kryteriów pomocna jest podstawa programowa.
Przykład
Cel: Na dzisiejszej lekcji dowiesz się, jak ważną rolę w życiu człowieka odgrywają izotopy.
Kryteria sukcesu:

• definiujesz pojęcie izotopu
• wyjaśnisz różnice w budowie atomów izotopu wodoru
• definiujesz pojęcie masa atomowa jako średnia masa atomów danego pierwiastka chemicznego z uwzględnieniem jego składu izotopowego
• wymienisz dziedziny życia, w których stosuje się izotopy

II.    Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą.
Nauczyciel/nauczycielka prowadzi z uczniami dialog na temat tego, czego się nauczyli oraz na co należy zwrócić jeszcze uwagę. Stale monitoruje ich postępy. W strategii tej ważne jest umiejętne zadawanie pytań, które stymulują myślenie, angażują uczniów w naukę, zachęcają do poszukiwania odpowiedzi.
Przykład pytań stymulujących myślenie (pytania kluczowe):
Dlaczego jabłko zawieszone nad stężonym kwasem siarkowym(VI) więdnie szybciej, niż to pozostawione na powietrzu?
Dlaczego kwiaty doniczkowe stawiamy na parapetach okiennych?
Jak wyglądałby świat, gdyby nie było zegarów?
Jak przeszkodzić bakteriom i grzybom w rozkładaniu żywności?

III.    Udzielanie uczniom takiej informacji zwrotnej, która przyczyni się do ich widocznych postępów.
Sposób oceniania tradycyjnym stopniem, jaki stosowany jest powszechnie w szkołach nie jest dla ucznia/uczennicy informacją użyteczną. Trudno ją wykorzystać w procesie uczenia się. Żeby to było możliwe uczniowie powinni otrzymać informację zwrotną, która zawiera odpowiedzi na pytania:

• Co uczeń zrobił/uczennica zrobiła dobrze?
• Co należy poprawić?
• Jak należy to poprawić?
• Jak uczeń/uczennica ma się dalej rozwijać?

Informacja zwrotna powinna odnosić się do wcześniej ustalonych kryteriów sukcesu.

IV.    Umożliwianie uczniom korzystania wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności.
Proces uczenia się jest procesem społecznym. Nauczyciel/nauczycielka tak organizuje pracę, aby uczniowie pracowali w parach lub grupach. Dzięki temu uczniowie uczą się od siebie nawzajem, uczą się także współpracy. Ważnym elementem tej strategii jest ocena koleżeńska, w której uczniowie przekazują sobie nawzajem informację zwrotną o wykonanej pracy.

V.    Wspomaganie uczniów, by stali się autorami procesu własnego uczenia się.
Jeśli uczniowie nie są zmotywowani to nauczyciele „nie wleją im wiedzy do głowy”. Uczniowie będą mieli motywację do nauki, jeśli będą umieli wziąć odpowiedzialność za swój proces uczenia się. Wdrażając piątą strategię nauczyciel/nauczycielka rozwija u uczniów samodzielne myślenie, wzmacnia poczucie wartości. W realizacji tej strategii będzie pomocna samoocena.
Wdrażanie strategii oceniania kształtującego wspomagamy metodami aktywizującymi, stosowaniem technik pomagających się uczyć czy pomocami takimi, jak np. patyczki z imionami uczniów, kostki z pytaniami do refleksji, kolorowe kartki, białe tabliczki suchościeralne. Doskonałym rozwiązaniem jest stosowanie narzędzi technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK). Mogą one z powodzeniem wspierać wdrażanie poszczególnych strategii a nawet zastąpić niektóre dotąd stosowane rozwiązania.

Jakie zatem możemy wykorzystać narzędzia TIK w poszczególnych strategiach?

W strategii pierwszej do komunikowania celów i kryteriów sukcesu możemy zastosować pliki współdzielone w OneDrive czy na Dysku Google albo na tablicy Padlet, na których wpiszemy cel czy kryteria, ale też możemy pomóc uczniom w ich tworzeniu. Innym narzędziem może być Wakelet, na którym możemy publikować cele i kryteria do kolejnych lekcji tworząc tym samym jedno, łatwo dostępne dla uczniów miejsce. W szkole, w której pracuję, nauczyciele podają cele i kryteria do każdej lekcji w Zadaniach w Teams. W ten sposób uczeń/uczennica ma stały dostęp do wszystkich zasobów, w każdym momencie może się do nich odwołać, a nauczyciel/nauczycielka może monitorować aktywność uczniów w tym zakresie. Przy komunikowaniu uczniom celów i kryteriów sukcesu ważne jest upewnienie się, że uczniowie te cele i kryteria zrozumieli. W kształceniu zdalnym można wykorzystać do tego ikony reakcji dostępne na platformach, na których spotykamy się z uczniami w czasie rzeczywistym. Możemy też przygotować ankietę w Forms czy formularzach Google lub wykorzystać Mentimeter.
Podsumowanie: OneDrive, Dysk Google, Padlet, Wakelet, Zadania w MS Teams, MS Forms, Formularze Google, Mentimeter.

Drugą strategię z powodzeniem będą wspierać komunikatory, z których korzystamy, np. spotkania w MS Teams, Google Meet, Zoom. Dyskusji sprzyjać będą też pokoje czy kanały w Teams, w których z powodzeniem zorganizujemy pracę w parach czy małych grupach. Miejscem na robienie notatek z dyskusji mogą być pliki współdzielone, obszar współpracy w OneNote, białe tablice. Pytania kluczowe, które są nieodłącznym elementem tej strategii możemy umieszczać np. w konwersacjach, dzięki czemu uczniowie będą mieli do nich dostęp przez cały czas trwania danego zadania. Zadania dla uczniów do pracy w parach czy grupach możemy umieszczać na Padlecie, w Zadaniach w MS Teams, Zadaniach Google, OneNote, białych tablicach.
W strategii tej warto zwrócić uwagę na techniki zadawania pytań:
czas oczekiwania na odpowiedź – zegaronline.pl, liczne aplikacje na smartfony do odliczania czasu;
zasady niepodnoszenia rąk – losowanie uczniów do udzielenia odpowiedzi na pytanie (UWAGA: tylko po wcześniejszym ustaleniu odpowiedzi w parach czy małych grupach) – classtools.net, wheeldecide.com (dodatkowo koło można osadzić np. w Genially);
ustalanie odpowiedzi w parach – pokoje w stosowanych komunikatorach.
Podsumowanie: MS Teams, Google Meet, Zoom, Classroom, One Note, Jamboard, Whiteboard, Genially, Wheeldecide, Classtools.

Trzecia strategia to udzielanie uczniom informacji zwrotnej. Doskonale nadają się do tego funkcje oceny w MS Teams czy Classroom, udzielamy wówczas informacji zwrotnej do prac przesłanych przez uczniów. Uczeń/uczennica może się do informacji, przekazanej przez nauczyciela/nauczycielkę, odnieść. Miejscem do udzielenia bieżącej informacji zwrotnej jest OneNote. W trakcie wykonywania zadania nauczyciel/nauczycielka może udzielić informacji bieżącej, co powoduje, że uczeń/uczennica natychmiast poprawia pracę. Przestrzenie do stosowania trzeciej strategii znajdziemy też w Forms i Formularzach Google.
Podsumowanie: MS Temas, Classroom, OneNote, Forms, Formularze Google.

W czwartej strategii istotne jest monitorowanie działań ucznia/uczennicy. Procesowi temu sprzyja OneNote, Notes zajęć w Teams, ankiety i quizy w Forms, Formularzach Google, Jamboard, Whiteboard, Quizizz, WordWall. Narzędzia te umożliwiają bieżącą obserwacje działań uczniów lub analizę tych działań po przesłaniu przez uczniów rozwiązań. Przestrzenią na wzajemne uczenie się uczniów od siebie, a także na udzielanie sobie nawzajem oceny koleżeńskiej jest funkcja pokoi w MS Teams, Google Meet (specjalna nakładka) czy Zoom.
Podsumowanie: OneNote, Notes zajęć w Teams, Forms, Formularze Google, Jamboard, Whiteboard, Quizizz, WordWall, MS Teams, Google Meet, Zoom.

I wreszcie piąta strategia. To miejsce na tworzenie uczniowskiego portfolio, w którym uczniowie mogą dokonywać także samooceny. Możemy wykorzystać OneNote, Padlet, Wakelet, Blogger.
Podsumowanie: OneNote, Padlet, Wakelet, Blogger.

Z całą pewnością powyższe przykłady nie wyczerpały wszystkich możliwości. Zachęcam do poszukiwań kolejnych rozwiązań.