Obserwacja lekcji jako narzędzie nadzoru pedagogicznego wspomagające pracę nauczycieli we wdrażaniu TIK na lekcji.

AUTORKA: Dorota Pintal

Włączanie TIK w proces edukacji to duża zmiana. Wesprzyj nauczycieli obserwacją lekcji i informacją zwrotną dając im przestrzeń do rozwoju.

Włączanie nowoczesnych technologii do procesu edukacyjnego to zmiana wymagająca czasu i wysiłku. O powodzeniu zmiany decydują ludzie, ich gotowość i nastawienie. Duży wpływ na zachowania ludzi w obliczu nadchodzącej zmiany mają ich złe doświadczenia związane z niedobrą organizacją zmian, których doświadczyli wcześniej, brak komunikacji i nieumiejętne wyjaśnienie po co wprowadzamy zmianę, czy niewłaściwy dobór metod. Stąd nastawienie do zmiany, jaką chcemy wdrożyć, w naszym przypadku chodzi o zmianę dotyczącą włączenia TIK do zajęć dydaktycznych, może być negatywne już od samego początku. Dlatego nauczycielom potrzebne jest wsparcie, a obserwacja poprowadzona w sposób "miękki" nauczycielom daje przestrzeń do rozwoju.

Dyrektor/dyrektorka szkoły sprawuje nadzór pedagogiczny poprzez prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów prawa i organizacji procesów zachodzących w szkole oraz poprzez wspomaganie nauczycieli w realizacji ich zadań. Narzędziem umożliwiającym te działania jest obserwacja zajęć.
Dyrektor/dyrektorka w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego obserwuje zajęcia prowadzone przez nauczycieli. Przygotowuje też plan obserwacji.

Podstawa prawna: Rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego
§22. 
3. W celu realizacji zadań, (…), dyrektor szkoły lub placówki we współpracy z nauczycielami, o których mowa w ust. 1 [kadra kierownicza], w szczególności:
(...);
2) obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły lub placówki.
§23.
3. Plan nadzoru pedagogicznego, (...) zawiera w szczególności:
(…)
4) plan obserwacji, (...).

Obserwacja lekcji może być doskonałym narzędziem wspomagającym pracę nauczycieli we wdrażaniu TIK na lekcji. Tematem obserwacji może być „Włączanie narzędzi technologii informacyjnych i komunikacyjnych do aktywizujących metod pracy na lekcji na różnych poziomach metodologii SAMR”.

Przygotowując obserwację lekcji warto uwzględnić następujące zasady:

• przygotowanie harmonogramu obserwacji – nauczyciele mają informacje o tematyce i miesiącu, w którym zaplanowana jest obserwacja;
• zaproszenie na lekcję/zajęcia – nauczyciel/nauczycielka w danym miesiącu zaprasza na obserwację lekcji, sam/sama decyduje o dniu i godzinie, odpowiednio wcześnie ustala to z dyrektorem/dyrektorką;
• arkusz obserwacji – przed obserwacją nauczyciel/nauczycielka wypełnia część arkusza obserwacji i odsyła do dyrektora/dyrektorki;
• obserwacja – dyrektor/dyrektorka skupia się na umówionej tematyce, zapisuje swoje spostrzeżenia/wnioski w arkuszu obserwacji;
• rozmowa po obserwacji – odbywa się na drugi dzień po obserwacji, według schematu, który jest znany nauczycielom wcześniej.

Przykładowy arkusz obserwacji zawiera następujące elementy:

1. tytuł:
   Arkusz obserwacji lekcji – Włączanie narzędzi technologii informacyjnych i komunikacyjnych do aktywizujących metod pracy na lekcji na różnych poziomach metodologii SAMR
2. Imię i nazwisko nauczyciela/nauczycielki  
3. Klasa
4. Przedmiot
5. Data
6. Dyspozycje do obserwacji/wskaźniki
7. Dowody występujące w czasie lekcji
8. Podanie celu lekcji (podaje nauczyciel/nauczycielka, wypracowuje wspólnie z uczniami, inne)
9. Podanie wymagań (kryteriów sukcesu, kryteriów oceniania), w tym odniesieniu do podstawy programowej
10. Stosowane aktywizujące metody pracy
11. Stosowanie w czasie lekcji narzędzi informacyjnych i komunikacyjnych
12. Wykorzystanie narzędzi TIK w sposób powodujący bezpośrednie zaangażowanie uczniów – poziom zastosowania TIK według modelu SAMR
13. Ewaluacja celu lekcji
14. Wnioski
15. Rekomendacje lub informacja zwrotna

Przykładowy arkusz obserwacji do wykorzystania: PDF, Word

Obserwacja lekcji krok po kroku

• Przed lekcją nauczyciel/nauczycielka wypełnia arkusz z wyjątkiem punktów 14 i 15, dot. wniosków i rekomendacji. Te pola wypełnia dyrektor/dyrektorka podczas obserwacji.
  Najwcześniej na drugi dzień po obserwacji powinna odbyć się rozmowa z nauczycielem/nauczycielką. To ważne, aby mieli czas na refleksję.
• Rozmowa po obserwacji może odbywać się w cyklu Kolba. Kolejne etapy cyklu to: fakty, konsekwencje, konceptualizacja, planowanie.
  Schemat rozmowy powinien być nauczycielom znany wcześniej. Na początku dyrektor/dyrektorka odnosi się do faktów. Mówi co widział/widziała. Odpowiada na pytanie „Co się wydarzyło?”. Następnie zadaje pytania nauczycielowi/nauczycielce.
• Na etapie konsekwencji pyta: Co było dobre? Co mogło pójść lepiej? Co było trudne? Dlaczego tak się stało?
• Na etapie konceptualizacji dyrektor/dyrektorka pyta: Dlaczego to co robiłaś/robiłeś było skuteczne? Gdzie jeszcze możesz wykorzystać to doświadczenie? Czego nauczyło Cię to doświadczenie?
• I wreszcie na etapie planowania dyrektor/dyrektorka zadaje np. pytanie: Co zrobisz inaczej następnym razem? Jak to zrobisz?
• Po wysłuchaniu nauczyciela/nauczycielki przychodzi czas na informację zwrotną. Można ją przeprowadzić w modelu wywodzącym się z oceniania kształtującego.

Model informacji zwrotnej:

1. Co nauczyciel/nauczycielka zrobił/zrobiła dobrze – wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy;
2. Co należy poprawić – odniesienie się do tego, co wymaga poprawy lub dodatkowej pracy ze strony nauczyciela/nauczycielki;
3. Jak należy poprawić – wskazówki dotyczące tego, w jaki sposób nauczyciel mógłby/nauczycielka mogłaby udoskonalić swoją pracę;
4. Jak można się dalej rozwijać – wskazówki na temat kierunku, w jakim nauczyciel mógłby/nauczycielka mogłaby się rozwijać.

Udzielają informacji zwrotnej warto zadbać o stosowanie słów wspierających:

• Cieszę się, że …
• Ważne dla mnie było …
• Doceniam …
• Moją szczególną uwagę ...
• Warto w przyszłości ...
• Gratuluję …

Jeśli nauczyciel/nauczycielka w trakcie rozmowy dostrzega własne mocne i słabe strony wówczas informacja zwrotna stanowi podsumowanie rozmowy i jest bardziej parafrazą tego, co zostało wcześniej powiedziane. Informację zwrotną warto też odesłać nauczycielom np. mailem. Wówczas będzie się można do niej odnieść przy kolejnej obserwacji.

I na koniec kilka słów na temat dokumentowania procesu obserwacji zajęć

• Formularze arkuszy obserwacji, harmonogram, plan nadzoru, w tym plan obserwacji, schemat rozmowy warto umieszczać w chmurze. Dzięki temu wszyscy będą mieli swobodny dostęp do tych dokumentów.
• Arkusze obserwacji wypełnione przez nauczyciela/nauczycielkę mogą być odsyłane np. z zastosowaniem funkcji Pliki żądań, która jest dostępna w Microsoft 365.