Jak zorganizować zdalne nauczanie w świetle przepisów prawa?

AUTORKA: Dorota Pintal

Warto być przygotowanym do organizacji nauki zdalnej w szkole; to się może zdarzyć! Jak się przygotować, jakie są możliwości, co przedsięwziąć, kiedy zacząć?

Nauczanie zdalne, którego doświadczyliśmy w latach 2020-2022 przyniosło ze sobą wiele nowych doświadczeń związanych z organizacją pracy szkoły. Wiele się nauczyliśmy, nie tylko nowych metod pracy czy narzędzi TIK. Ten czas pokazał nam, że nic nie jest niemożliwe i że warto być przygotowanym na różne warianty związane z organizacją procesów uczenia się.

W Ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe – określone zostały sytuacje, w których zawiesza się w szkole zajęcia edukacyjne. Jest to organizacja i przebieg imprez ogólnopolskich lub międzynarodowych, nieodpowiednia temperatura zewnętrzna lub w pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia, sytuacje epidemiologiczne oraz inne nadzwyczajne zdarzenia zagrażające zdrowiu i bezpieczeństwu uczniów.

Ustawodawca założył także, iż w przypadku zawieszenia zajęć trwającego dłużej niż dwa dni dyrektor/dyrektorka organizuje dla uczniów zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Zajęcia te są organizowane nie później niż od trzeciego dnia zawieszenia zajęcia. W Ustawie zapisano również, iż szczegółową organizację zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość określi statut szkoły. Uwzględnione w nim będą technologie informacyjno-komunikacyjne wykorzystywane przez nauczycieli do realizacji zajęć zdalnych, sposób przekazywania uczniom materiałów niezbędnych do realizacji zajęć, warunki bezpiecznego uczestnictwa uczniów w zajęciach Statut szkoły określa także sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów w zajęciach realizowanych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, uwzględniając konieczność poszanowania sfery prywatności ucznia oraz warunki techniczne i oprogramowanie sprzętu służącego do nauki.

W ślad za zmianami w Ustawie Prawo oświatowe, 2 września 2022 r. ukazało się Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki w sprawie organizowania i prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

Na co należy zwrócić szczególną uwagę?
Organizując zajęcia zdalne należy mieć na uwadze przede wszystkim indywidualne potrzeby i możliwości psychofizyczne uczniów, konieczność zapewnienia uczniom i rodzicom indywidualnych konsultacji z nauczycielem prowadzącym zajęcia oraz zapewnienie właściwego przebiegu kształcenia. Organizując zajęcia należy wziąć pod uwagę:

• równomierne obciążenie uczniów zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia;
• zróżnicowanie zajęć w każdym dniu;
• możliwości psychofizyczne uczniów podejmowania intensywnego wysiłku umysłowego w ciągu dnia;
• łączenie przemienne kształcenia z użyciem monitorów ekranowych i bez ich użycia;
• ograniczenia wynikające ze specyfiki zajęć;
• konieczność zapewnienia bezpieczeństwa wynikającego ze specyfiki zajęć.

Zajęcia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość mogą być organizowane w oddziałach, grupie oddziałowej, grupie międzyoddziałowej, grupie klasowej, grupie międzyklasowej lub grupie wychowawczej.

• Godzina lekcyjna zajęć edukacyjnych prowadzonych przez nauczyciela/nauczycielkę z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość trwa 45 minut, a w uzasadnionych przypadkach dyrektor/dyrektorka może zdecydować o czasie nie krótszym niż 30 minut i nie dłuższym niż 60 minut.
• W przypadku, gdy zawieszenie zajęć trwa dłużej niż 30 dni dyrektor/dyrektorka zapewnia każdemu uczniowi/uczennicy i rodzicom indywidualne konsultacje z nauczycielami prowadzącymi zajęcia. W miarę możliwości powinny się one odbywać w bezpośrednim kontakcie uczniów z nauczycielami.
• W związku z prowadzeniem zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość modyfikacji będą mogły ulec tygodniowy zakres treści nauczania (z zajęć wynikających z ramowych planów nauczania) oraz tygodniowy rozkład zajęć (tzw. plan lekcji). Ponadto, jeżeli zawieszenie zajęć nastąpi z powodu wystąpienia na danym terenie: zagrożenia związanego z sytuacją epidemiologiczną lub nadzwyczajnego zdarzenia zagrażającego bezpieczeństwu lub zdrowiu uczniów (innego niż nieodpowiednia temperatura zewnętrzna lub w pomieszczeniu, w którym odbywają się zajęcia, impreza ogólnopolska lub międzynarodowa), modyfikacji będzie mógł ulec także program wychowawczo-profilaktyczny (w porozumieniu z rada pedagogiczną i radą rodziców).
• W okresie prowadzenia zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość pamiętamy też o organizacji kształcenia specjalnego, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, indywidualnego nauczania, zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka itp.
• W przypadku uczniów z niepełnosprawnościami lub będących w trudniej sytuacji rodzinnej możliwa będzie organizacja zajęć na terenie szkoły w bezpośrednim kontakcie z nauczycielem/nauczycielką lub z wykorzystaniem technik i metod kształcenia na odległość.
• Szczegółowe doprecyzowanie zasad organizacji kształcenia zdalnego powinien zawierać statut szkoły. Poniżej prezentacja przykładowych zapisów statutu uwzgledniająca wytyczne zawarte w cytowanych wyżej przepisach prawa.

Przykładowy fragment Statutu Szkoły uwzględniający zapisy prawa w zakresie organizacji pracy szkoły z użyciem metod i technik kształcenia na odległość.

1. W szkole określa się szczegółową organizację nauki zdalnej.

2. Do realizacji zajęć w trybie zdalnym szkoła wykorzystuje aplikacje stanowiące integralną część pakietu Microsoft Office 365, w tym Microsoft Teams oraz dziennik elektroniczny firmy ….

3. Do komunikacji z rodzicami uczniów nauczyciele i dyrektor/dyrektorka wykorzystują dziennik elektroniczny oraz telefon.

4. W szkole określa się źródła i materiały niezbędne do realizacji zajęć:

• podręczniki,
• multibooki,
• Zintegrowana Platforma Edukacyjna,
• otwarte zasoby edukacyjne,
• inne materiały o charakterze edukacyjnym po uprzednim sprawdzeniu zawartości.

5. Materiały niezbędne do realizacji zajęć przekazywane są uczniom poprzez platformę MS Teams, funkcję Zadania.

6. Nauczyciele mogą korzystać z narzędzi TIK zalecanych dla edukacji przekazując do nich dostęp przez platformę MS Teams. Wyjątek stanowi Zintegrowana Platforma Edukacyjna, z której nauczyciele mogą korzystać bez logowania się do Office 365.

7. Określa się zasady bezpiecznego uczestnictwa uczniów w zajęciach:

1. równomierne obciążenie uczniów w poszczególnych dniach tygodnia,
2. zróżnicowanie zajęć w każdym dniu,
3. uwzględnienie możliwości psychofizycznych uczniów, podejmowania intensywnego wysiłku umysłowego w ciągu dnia,
4. łączenia przemiennie kształcenia z użyciem monitorów ekranowych i bez ich użycia,
5. konieczność zapewnienia bezpieczeństwa wynikającego ze specyfiki realizowanych zajęć.

8. Określa się zasady bezpiecznego uczestnictwa uczniów w zajęciach w odniesieniu do ustalonych technologii informacyjno-komunikacyjnych:

1. uczniowie otrzymują indywidualne loginy i hasła dostępu do wykorzystywanych platform,
2. uczniowie nie mogą przekazywać danych dostępowych innym osobom,
3. uczniowie logują się przy użyciu prawdziwego imienia i nazwiska,
4. nie należy utrwalać wizerunku osób uczestniczących w zajęciach,
5. należy korzystać z materiałów pochodzących z bezpiecznych źródeł,
6. w trakcie lekcji realizowanych w czasie rzeczywistym uczniowie powinni mieć włączone kamery.

9. Określa się zasady bezpiecznego uczestnictwa nauczycieli w zajęciach w odniesieniu do ustalonych technologii informacyjno-komunikacyjnych:

1. nauczyciele otrzymują indywidualne loginy i hasła dostępu do wykorzystywanych platform,
2. nie należy udostępniać danych dostępowych innym osobom,
3. należy korzystać z materiałów pochodzących z bezpiecznych źródeł,
4. pozostałe zasady obowiązujące nauczycieli i innych pracowników zawarte są w prawie wewnątrzszkolnym,
5. na spotkaniach i lekcjach prowadzonych za pomocą komunikatorów wizualnych w czasie rzeczywistym nauczyciele powinni mieć włączone kamery, chyba, że prowadzący spotkanie uzna inaczej.

10. Szkolny administrator przydziela konto, hasło i wysyła dane konfiguracyjne na adres poczty elektronicznej rodziców lub nauczyciela/nauczycielki. Rodzice konfigurują usługę zgodnie z instrukcją na stronie logowania. Podczas pierwszego logowania użytkownik/użytkowniczka zobowiązany jest do zmiany hasła na nowe, znane tylko tej osobie. Każdy uczeń/uczennica i rodzice logujący się na platformie do prowadzenia nauki zdalnej i w systemie dziennika elektronicznego obowiązani są do zapoznania się z wszystkimi regulaminami dostawców tych oprogramowań i ich przestrzegania.

11. Nauczyciele na podstawie założonych kont ustalają zespoły (klasy) i przypisują do nich uczniów.

12. Oprogramowanie wykorzystywane do wideokonferencji posiada włączoną opcję poczekalni i to nauczyciel prowadzący lekcje „wpuszcza” uczniów na zajęcia, weryfikując przy tym, czy wszyscy uczniowie są we właściwym zespole.

13. Organizując kształcenie zdalne przemiennie z użyciem monitorów ekranowych i bez ich użycia, nauczyciele przyjmują następujące rozwiązania:

1. łączą się z uczniami na ok. połowę swoich zajęć,
2. łączą się na każde zajęcia, z tym że na niektóre tylko w celu przekazania informacji o dalszej pracy bez użycia monitorów,
3. publikują zadania do wykonania, a uczniowie pracują samodzielnie,
4. nagrywają fragmenty lekcji i publikują uczniom link wraz z zadaniami do wykonania,
5. inne rozwiązania zgodne z obowiązującymi przepisami i zasadami.

14. Do każdej lekcji nauczyciele tworzą w Teams Zadanie, zawierające co najmniej temat lekcji, cel w języku ucznia/uczennicy i kryteria sukcesu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której nauczyciel/nauczycielka pracuje tylko z wykorzystaniem OneNote.

15. Nauczyciele współorganizujący dostosowują treści i wymagania do potrzeb uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Przypisują zadania dla uczniów posiadających orzeczenia.

16. Nauczyciele prowadzący zajęcia edukacyjne przygotowują zadania co najmniej dzień przed planowanymi lekcjami i umożliwiają dostęp do nich nauczycielom współorganizującym.

17. Udział uczniów w zajęciach rozumiany jest jako połączenie się i uczestniczenie w wideolekcjach oraz/lub wykonanie minimum zadań wskazanych przez nauczyciela/nauczycielkę na platformie Teams. W przypadku, gdy lekcja oparta jest na samodzielnej pracy uczniów, udział uczniów w zajęciach rozumiany jest jako wyświetlenie zadań i/lub odesłanie ich w czasie trwania lekcji. W przypadku trudności z uzyskaniem połączenia sposoby monitorowania frekwencji ustalane są indywidualnie. Indywidualnie traktujemy też uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

18. Nauczyciel/nauczycielka potwierdza uczestnictwo uczniów w zajęciach odnotowując obecność/nieobecność w dzienniku elektronicznym.

19.W trakcie pracy zdalnej monitorowanie postępów uczniów oraz sposób weryfikacji wiedzy i umiejętności uczniów, w tym również informowanie uczniów lub rodziców o postępach ucznia/uczennicy w nauce, a także uzyskanych ocenach odbywa się z zachowaniem następujących zasad:

1. przestrzeganie postanowień Statutu w zakresie oceniania,
2. formy monitorowania postępów uczniów i weryfikacji ich wiedzy i umiejętności dostosowuje się do specyfiki przedmiotu oraz możliwości organizacyjno-technicznych uczniów i nauczycieli,
3. o zmianach w sposobie oceny osiągnięć edukacyjnych uczniów nauczyciele informują uczniów i ich rodziców za pomocą dziennika elektronicznego.

20. Nauczyciel/nauczycielka może przetwarzać dane osobowe uczniów i ich rodziców tylko w celach związanych z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych.

21. W czasie nauki zdalnej wychowawca ma obowiązek:

1. Ustalenia, czy każdy z jego uczniów posiada w domu dostęp do sprzętu komputerowego i do Internetu,
2. W przypadku braku dostępu wychowawca niezwłocznie zawiadamia o tym fakcie Dyrektora/Dyrektorkę szkoły w celu ustalenia sposobu wsparcia np. poprzez wypożyczenie laptopów lub ustalenie alternatywnych form kształcenia,
3. Wskazania sposobu kontaktu (np. e-dziennik, e-mail, komunikatory społeczne, telefon) ze swoimi wychowankami,
4. Reagowania na bieżące potrzeby i problemy związane z kształceniem zdalnym, które zgłaszają jego uczniowie lub rodzice.

22. W czasie nauki zdalnej wszyscy nauczyciele zatrudnieni w szkole mają obowiązek wykonywania swoich zadań, dostosowując je do warunków pracy zdalnej i uwzględniając potrzeby uczniów związane z adaptacją do nauki zdalnej.

Jak widać, rzetelne przygotowanie szkoły na nauczanie zdalne wymaga czasu i współpracy całego zespołu a także konsultacji i poinformowania rodziców. Warto więc mieć wypracowane dokumenty wewnętrzne, a także przeszkolonych i przygotowanych nauczycieli aby nie zmagać się z nimi w momencie, gdy jest wiele do zorganizowania.

Załącznik – Przykładowy fragment Statutu Szkoły uwzględniający zapisy prawa w zakresie organizacji pracy szkoły z użyciem metod i technik kształcenia na odległość - PDF, Word