Jak wspierać nauczycieli we włączaniu TIK do aktywizujących metod pracy?

AUTORKA: Dorota Pintal

Dyrektor/dyrektorka szkoły wdrażając systemową zmianę w szkole, opiera swe działania na współpracy z nauczycielami. Efekty będą, jeśli nauczyciele dostaną wsparcie adekwatne do podejmowanych działań.

Technologie informacyjne i komunikacyjne (TIK) odgrywają istotną rolę w procesie uczenia się uczniów. W projekcie „Lekcja:Enter” rekomenduje się włączanie TIK do aktywizujących metod pracy opierając się na modelu SAMR. Proponujemy dyrektorom opracowanie i wdrożenie planu „Aktywna lekcja z TIK”.

Zastosowanie modelu SAMR i bieżące wdrażanie planu „Aktywna lekcja z TIK” wymaga od nauczycieli doskonalenia umiejętności zawodowych, planowania i organizacji lekcji w sposób odbiegający istotnie od tego, co powszechne i znane. Proces ten to zmiana systemowa wymagająca zmiany mentalności i podejścia do realizowanych zadań. Co zrobić, aby ta zmiana na stałe zagościła w szkolnych realiach?

O jej powodzeniu zdecydują ludzie, ich zaangażowanie, kreatywność, ambicje, potrzeba zmiany. Dlatego też ważne staje się podejmowanie takich działań, które będą miały charakter wspierający. Narzędziem stosowanym przez dyrektora/dyrektorkę w procesie wspierania nauczycieli we włączaniu TIK do aktywizujących metod pracy mogą być formy nadzoru pedagogicznego.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego formami nadzoru są kontrola i wspomaganie. Dyrektor/dyrektorka szkoły w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego:

1. kontroluje:
a. przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły,
b. przebieg procesów kształcenia i wychowania oraz efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej,

2. wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań.
Wspomaganie prowadzone przez dyrektora/dyrektorkę odbywa się poprzez:
a. diagnozę pracy szkoły,
b. planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonalenia zawodowego,
c.  prowadzenie działań rozwojowych, w tym organizowanie szkoleń i narad.

W celu prowadzenia nadzoru pedagogicznego dyrektor/dyrektorka szkoły: 

1. analizuje dokumentację przebiegu nauczania,
2. obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły.

W ramach kontroli możemy zaplanować adekwatną tematykę łączącą się z wdrażaniem planu „Aktywna lekcja z TIK”. Zaś w ramach wspomagania możemy zaplanować adekwatny zakres łączący się z wdrażaniem planu „Aktywna lekcja z TIK”.
Przykładowe tematy kontroli:

• planowanie przez nauczycieli lekcji lub fragmentów lekcji w tzw. cyklu Kolba (teoria uczenia się przez doświadczenie; 4 etapy: doświadczenie, refleksja, teoria, praktyka)
• wykorzystanie narzędzi TIK do realizacji treści podstawy programowej
• stosowanie przez nauczycieli aktywizujących metod pracy

Przykładowy zakres wspomagania:

• planowanie procesów edukacyjnych z wykorzystaniem TIK na poziomie co najmniej A według modelu SAMR
• rozwijanie umiejętności metodycznych nauczycieli w zakresie wykorzystania metod aktywizujących z włączeniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych
• wdrażanie planu „Aktywna lekcja z TIK”.

Z prowadzeniem nadzoru pedagogicznego wiążą się liczne trudności. Z perspektywy dyrektora/dyrektorki to np. małe umiejętności w zakresie TIK, brak umiejętności udzielania informacji zwrotnej, czy obawa przed odchodzeniem nauczycieli z pracy. Z perspektywy nauczycieli to np. silnie utrwalone nawyki, które trudno zmienić, niechęć do doskonalenia się, czy obawa przed oceną.

Wykorzystując nadzór pedagogiczny jako narzędzie wspierające rozwój nauczycieli należy unikać oceny działań nauczycieli, zaleceń. Warto skupić się na mocnych stronach i z nich czerpać wskazówki do rozwoju, udzielać nauczycielom informacji zwrotnej, dawać wskazówki rozwojowe. Co jeszcze można zrobić, aby pokonać te trudności?

1. Planować doskonalenie w formie procesów, a nie incydentalnych wydarzeń.
2. Stale podnosić własne kompetencje w zakresie udzielania informacji zwrotnej.
3. Warto ustalać stały dzień na spotkania nauczycieli i wymianę doświadczeń. Zwiększa to poczucie bezpieczeństwa.
4. Na szkolenia warto zapraszać chętnych nauczycieli.

W celu uniknięcia trudności nadzór pedagogiczny najlepiej prowadzić w formie wspomagania, które możemy wspierać poniższymi metodami:

1. Obserwacje dyrektora/dyrektorki lub eksperta zewnętrznego/ekspertki zewnętrznej
2. Obserwacje koleżeńskie
3. Spacer obserwacyjny
4. Wymiana doświadczeń
5. Lekcje pokazowe
6. Bank praktyk (scenariuszy, inspiracji).

Obserwacje prowadzone przez dyrektora/dyrektorkę poprzedzamy przygotowaniem dyspozycji do obserwacji, które znane są wcześniej nauczycielom. Podczas przeprowadzania obserwacji opieramy się tylko i wyłącznie na ustalonych wcześniej dyspozycjach. Po lekcji dajemy nauczycielowi/nauczycielce czas na refleksję, podczas której odpowie np. na pytania Co było ważne? Co było łatwe? Co było trudne? Co zrobię inaczej w przyszłości? Po refleksji dyrektor/dyrektorka udziela informacji zwrotnej.

Metody stosowane w nadzorze pedagogicznym czyli jak to działa?

• Obserwacje koleżeńskie – to forma współpracy nauczycieli. Nauczyciele łączą się w pary. Wspólnie zastanawiają się nad dyspozycjami do obserwacji i tworzą arkusz obserwacji. Następnie nawzajem obserwują swoje zajęcia. Obserwujący sporządza notatki, w oparciu o wytyczne z arkusza, posługuje się dowodami, a nie swoimi opiniami czy domysłami. Po każdej z lekcji nauczyciele spotykają się i osoba obserwująca udziela informacji zwrotnej w oparciu o wcześniej ustalone kryteria (dyspozycje do obserwacji).
• Spacer obserwacyjny to forma obserwacji lekcji, w której uczestniczą nauczyciele. Pomaga diagnozować działania związane z procesem uczenia się. To też bardzo dobry sposób na uczenie się nauczycieli od siebie. Organizując spacer warto zadbać, aby lekcje nie miały charakteru pokazowego, gdyż najważniejsza jest codzienna rzeczywistość. Praktykuje się, aby w spacerze nie uczestniczył dyrektor/dyrektorka. Zmniejsza się czynnik stresu i wzrasta otwartość nauczycieli na wymianę doświadczeń. Jak zorganizować spacer? Warto obejrzeć film https://www.youtube.com/watch?list=UU7jtxqQwrlxTzf-sqlhmZtQ&v=9V9mUkZMvjs [dostęp online dn. 8.08.2023].
• Lekcje pokazowe to kolejna forma pozwalająca nauczycielom uczyć się od siebie. Lekcje mogą być organizowane jako symulacje, kiedy osoby dorosłe odgrywają rolę uczniów i doświadczają na sobie, zastosowanych przez nauczyciela/nauczycielki prowadzących różnych sposobów pracy. Można je też organizować w autentycznym kontekście, czyli można obserwować pracę nauczycieli z uczniami. Podczas rozmowy podsumowującej, która powinna odbyć się po lekcji, z jednej strony koncentrujemy się na tym co nowe i wartościowe, z drugiej strony skupiamy się na mocnych stronach osoby prowadzącej. Nie oceniamy, nie krytykujemy.
• Banki zadań i scenariuszy – wartościową formą doskonalenia nauczycieli może być gromadzenie scenariuszy zajęć lub samych zadań w tzw. banku, do którego mają dostęp inni nauczyciele. Można tu wykorzystać dysk Google, OneDrive lub inny. Na uwagę zasługuje też wymiana doświadczeń nauczycieli. Na cyklicznych spotkaniach rozmawiają na przygotowany wcześniej temat i omawiają swoje rozwiązania, pomysły.

A co może zrobić dyrektor/dyrektorka rozpoczynając opisany proces zmiany? Oto kilka wskazówek.

• Przygotowanie nauczycieli do odbioru informacji zwrotnej i współpracy w zespołach.
• Obserwacje przeprowadzane przez dyrektora/dyrektorkę z informacją zwrotną.
• Przygotowanie liderów zmiany – nauczycieli, którzy pokierują zespołami samokształcącymi się.
• Wspólne planowanie.
• Zapewnienie przestrzeni czasowej na spotkania, np. każdy ostatni pracujący wtorek miesiąca.
• Zadbanie o stopniową modernizację sprzętu i infrastruktury sieciowej.

Obraz Gerd Altmann z Pixabay