Jak dobrze zacząć lekcję?

Autorka: Dorota Pintal

Pierwsze kilka minut każdej lekcji ma ogromny wpływ na jej dalszy przebieg. Zdaniem profesora Jacka Pyżalskiego „Ucztę dydaktyczną, jaką jest lekcja należy w odpowiedni sposób rozpocząć, aby zaciekawić uczących się i skoncentrować ich uwagę na temacie”.
Zgodnie z założeniami neurodydaktyki, kreatywne działanie silnie stymuluje mózg młodego człowieka do rozwoju. Mózg uczy się tego, co go interesuje. Aby uczenie się było efektywne warto angażować jak największą liczbę zmysłów. Wówczas więcej struktur mózgu zostaje pobudzonych i zmuszonych do współpracy. Zatem, aby początek lekcji przykuł uwagę ucznia, musi to być początek interesujący, a także pobudzać do kreatywnego myślenia.
Lekcję można rozpoczynać na wiele sposobów. Oto przykłady (13!), które mogą być inspiracją do wykorzystania na lekcji lub do budowania własnych rozwiązań.

• Głosowanie – polega na zadaniu kilku prostych pytań, np. Ilu z Was dobrze zaczęło dzień? Kto ma dzisiaj dobry humor? Ile osób cieszyło się, idąc dzisiaj do szkoły? Ilu z Was pamięta o czym była ostatnia lekcja? Ile osób jest gotowych na podejmowanie nowych wyzwań? Głosowanie pozwala utrzymać wysoki poziom zaangażowania, nie spowalnia lekcji (tak jak konieczność odpowiedzi na pytania otwarte), wszyscy chętnie biorą w nim udział.
• Zadanie na dobry początek – zaraz po wejściu do klasy uczniowie rozwiązują zadania. Nie tracą wówczas czasu i energii na czekanie, aż lekcja na dobre się rozpocznie.
• Pytania motywujące – to pytania wymagające skupienia uwagi, pobudzają do myślenia, np. Co wiecie o przyczynach kwaśnych opadów?
• Co nowego, co dobrego? – zachęcenie uczniów, aby opowiedzieli co nowego lub co dobrego zdarzyło się u nich w życiu? Technika ta buduje poczucie bezpieczeństwa i sprawia, że każdy uczeń/każda uczennica może się wypowiedzieć, także ten teoretycznie słabszy, czy bardziej nieśmiały.
• Zaryzykuj – technika stosowana przy tzw. trudnych tematach. Zamiast mówić „Dzisiaj jest bardzo trudny temat”, można zapytać „Ile osób ma dziś ochotę zaryzykować?”. Warto zachęcać uczniów do podejmowania odważnych decyzji, wychodzenia poza schematy, popełniania błędów i uczenia się na nich.
• Test prawda-fałsz – na początek lekcji przeprowadź test związany z nową lekcją. Na koniec można zweryfikować odpowiedzi – co było prawdą, a co fałszem i dlaczego?
• Inspirujący cytat – rozpoczynanie lekcji od ciekawego cytatu, np. łączącego się z tematem.
• Ciekawostka, anegdota – rozpocznij lekcję od opowiedzenia ciekawej historii, łączącej się z omawianymi treściami.
• Szyfr – zaszyfrowanie tematu, celu lekcji. Uczniowie od pierwszych minut lekcji zaangażują się w rozwiązanie problemu.
• Karteczki z pytaniami – dla każdego ucznia/każdej uczennicy przygotowane są karteczki z pytaniami i podklejone np. pod siedziskiem krzesła.
• „Coś” na ławce – na ławkach znajdują się przedmioty związane z lekcją.
• Pudełko – w pudełku ukryte są różne przedmioty, które związane są z lekcją. Uczniowie wyciągają je ze zwykłej ciekawości, a potem niepostrzeżenie przechodzi ona w ciekawość poznawczą.
• Obraz na ekranie – na ekranie wyświetlony jest obraz, którego tematyka, kolorystyka łączą się z tematem lekcji. Może zaciekawiać, a może też być kontrowersyjny.

W ciekawym rozpoczynaniu lekcji pomocne mogą być technologie informacyjne i komunikacyjne. W internecie możemy znaleźć wiele bezpłatnych aplikacji, dzięki którym szybko i łatwo możemy przygotować aktywności do wykorzystania na początku lekcji prowadzonej zarówno w klasie jak i online.

Aswergarden – [answergarden.ch] strona internetowa umożliwiająca szybkie zebranie odpowiedzi na postawione pytania (np. te motywujące), które wyświetlają się w formie chmury wyrazów. Oto przykłady zastosowania przydatne na różnych lekcjach:

• Biologia: Co jest potrzebne roślinom do życia? Jakie gady i płazy żyją w Polsce?
• Chemia: Jakie są przyczyny kwaśnych opadów? Z czym kojarzy Ci się atom?
• Fizyka: Jakie znasz źródła energii?
• Geografia: Jakie znasz europejskie miasta, nie leżące w Polsce?
• Matematyka: Jakie przedmioty codziennego użytku maja okrągły kształt? Gdzie spotkasz procenty?

Bigfoto – [bigfoto.com] to strona zawierająca mnóstwo bezpłatnych zdjęć z całego świata. Do zastosowania szczególnie na lekcjach geografii i biologii. Strona wspiera zastosowanie techniki „Obraz na ekranie”. Podobne zastosowanie może mieć strona z darmowymi zdjęciami i filmami Pixabay [pixabay.com].

Bitmoji – [www.bitmoji.com] aplikacja umożliwiająca stworzenie awatara, którym możemy rozpocząć lekcję, zwłaszcza, że mamy do dyspozycji wiele możliwości wyrażania emocji, co może pomóc zbudować właściwą atmosferę. Bitmoji możemy wykorzystać do stworzenia wirtualnej klasy, co szczególnie ważne podczas edukacji zdalnej.
Przykład wirtualnej klasy stworzonej przez autorkę inspiracji >>.
Przykłady wirtualnych klas oraz wiele innych inspiracji z Bitmoji można znaleźć na Facebooku w grupie Nauczyciele Bitmoji Polska

Czyj to liść? – aplikacja pomagająca w określaniu gatunków drzew i krzewów rosnących w Polsce. Do wykorzystania na lekcji biologii i przyrody. Znakomicie nadaje się na początek lekcji biologii.
Przykład zastosowania: na ławkach leżą różne liście, uczniowie próbują je rozpoznać, a następnie sprawdzają w aplikacji lub od razu wykorzystują aplikację do określenia gatunku drzewa lub krzewu, z którego liść pochodzi. Aplikacja wspiera technikę „coś na ławce” lub pudełko.

Boombom – [www.boombom.pl] strona z inspirującymi plakatami do pobrania. Wśród nich znajdują się plakaty z cytatami, które mogą wspierać technikę „inspirujący cytat”. Przykłady plakatów z Boombom: Mega paka plakatów oraz Plakaty z cytatami

Genially – [genial.ly] strona do opracowywania interaktywnych prezentacji. Można ją wykorzystać na początku lekcji jako element wspierający techniki: zadanie na dobry początek czy pytania motywujące. Przykład zastosowania na lekcji chemii.

Strony i aplikacje do opracowania testów i quizów wspierające technikę „test – prawda-fałsz”, ale też do wykorzystania w innej formie – krótkiego testu na początek lekcji to:
Google Forms – [docs.google.com/forms]
MS Forms – aplikacja z pakietu Office 365
Kahoot – [kahoot.com]
Quizizz – [quizizz.com]

Przykłady testów na początek lekcji:

• Test typu prawda-fałsz do wykorzystania na początek lekcji nt. powietrza >>. Uczniowie przewidują odpowiedzi, które następnie weryfikują w trakcie trwania lekcji.
• Test wyboru „Kwasy wokół nas” do wykorzystania na początek lekcji o kwasach >>.

 Jigsaw Planet – [www.jigsawplanet.com] to aplikacja pozwalająca na utworzenie puzzli z dowolnego zdjęcia. Może być wsparciem dla techniki „obraz na ekranie”, „coś na ławce”. Przykłady zastosowania na różnych przedmiotach:

• Biologia – zdjęcie żaby, jako wprowadzenie np. do lekcji o płazach.
• Chemia – pod kawałkami puzzli ukrywamy zdjęcie atomu, wyświetlamy na tablicy interaktywnej, uczniowie po wejściu do klasy układają puzzle i na podstawie zdjęcia formułują cel lekcji; można wprowadzić wersje z tabletami/smartfonami, dzięki temu zaangażowanych będzie więcej uczniów.
• Fizyka – zdjęcie jadącego autostradą samochodu jako wprowadzenie do lekcji o prędkości czy przyspieszeniu.
• Matematyka – zdjęcie pizzy pokrojonej na 8 czy 16 kawałków; następnie odgadywanie, co może być tematem lekcji?

LearningApps – [learningapps.org] to aplikacja do budowania ćwiczeń o różnym charakterze (testy, krzyżówki, uzupełnianie zdań, wyścigi, wisielec, dobór w pary, przyporządkowywanie do grup, itp.), dzięki czemu na samym początku lekcji uczniowie mogą np. sprawdzić co zapamiętali z poprzednich zajęć lub zostać wprowadzeni do nowego tematu. Aplikacja wspiera techniki: zadanie na dobry początek, karteczki z pytaniami. Na stronie aplikacji znajdują się liczne gotowe przykłady zastosowania z różnych dziedzin; można je też modyfikować w zależności od potrzeb.

Mentimeter – [www.mentimeter.com] to aplikacja umożliwiająca interakcję z uczniami, a przede wszystkim szybkie zebranie informacji na dany temat i natychmiastowe uzyskanie informacji zwrotnej. Może być wsparciem dla technik: co nowego co dobrego? zaryzykuj, głosowanie.
Do wyboru mamy kilka interakcji, np. chmura wyrazowa, test wielokrotnego wyboru, pytania otwarte, ranking, skalę. W zależności od typu interakcji – odpowiedzi zbierane są w różnej formie: wykres, skala, chmura wyrazów, chmurki z odpowiedziami na pytanie otwarte.
Przykład zastosowania: możemy wykorzystać pytania charakterystyczne dla danej techniki, tj. „głosowania” czy „zaryzykuj”.

Qronline – [www.qr-online.pl] generator QR kodów. Umożliwia kodowanie adresów stron internetowych, tekstów, adresów email, wizytówek, sms-ów. Wspiera techniki: zadanie na dobry początek, szyfr, ciekawostka/anegdota, karteczki z pytaniami.
Przykład zastosowania:
Szyfrujemy zadania/pytania w liczbie równej połowie uczniów w klasie. Przygotowujemy po dwa kody na jedno zadanie. Karteczki z kodami QR z zaszyfrowanymi zadaniami lub pytaniami umieszczamy w różnych miejscach w klasie. Każdy uczeń/każda uczennica ma za zadanie odnaleźć jedną karteczkę, rozszyfrować jej zawartość, następnie odnaleźć ucznia/uczennicę, którzy mają to samo zadanie/pytanie i w parze rozwiązać je.

Wordart – [wordart.com] umożliwia tworzenie chmury wyrazów. Zastosowanie – jak przy answergarden lub mentimeter.