Nauczanie w dwóch językach – nowe wyzwania przed polsko-ukraińską szkołą

Autorka: Renata Maciejczyk, konsultantka merytoryczna ds. przedmiotów artystycznych

Solidarnościowy zryw Polek i Polaków bez wątpienia zasługuje na uznanie ale prócz doraźnej pomocy potrzebne są długofalowe systemowe rozwiązania, także dla szkół.

W związku z inwazją Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 i trwającymi działaniami wojennymi w Ukrainie do Polski wciąż przybywają kolejne grupy uchodźców – w większości kobiet z dziećmi. Pojawiają się nowe wyzwania dla nauczycieli, dyrektorów szkól, pedagogów w Polsce na nieznaną dotychczas skalę – już ponad cztery tysiące dzieci z Ukrainy zapisało się do polskich szkół (stan na 10.03.2022 roku), a liczba ta niewątpliwie będzie rosła.

Dzieci i młodzież doświadczyły lęku, strachu o życie swoje i swoich bliskich, zmagają się z emocjami, które trudno nawet sobie wyobrazić. Solidarnościowy zryw Polek i Polaków bez wątpienia zasługuje na uznanie, jednak należy pamiętać, że oprócz doraźnej pomocy potrzebne będą długofalowe systemowe rozwiązania, które trzeba wprowadzać natychmiast. Dotyczy to także szkół, dyrektorów, pedagogów, uczniów.

Pojawiły się już pierwsze rekomendacje i zarządzenia wydane przez Ministerstwo Edukacji i Nauki (Ustawa o pomocy obywatelom i obywatelkom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym obowiązuje od 14.03.2022 – informacja MEiN). Tymczasem wskazują jedynie na zjawiska, z którymi nauczyciele będą musieli sobie poradzić. Na konkretne propozycje rozwiązań będzie trzeba poczekać. Niewątpliwie rekomendacje w zakresie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego są istotne, jednakże już teraz musimy skupić się na tym, aby proces adaptacji dzieci z kraju ogarniętego wojną przebiegał jak najsprawniej.

Procedury prawne będą maksymalnie upraszczane. Dzieci uchodźców są przyjmowane do szkół, jednak trzeba pamiętać, że jest to dla nich zupełnie inna szkoła, niż ta, którą znały dzieci zza naszej ukraińskiej granicy – to zupełnie inny system edukacji. W pierwszej kolejności warto zatem zapoznać się przynajmniej pobieżnie z różnicami pomiędzy tymi systemami.

Zarówno dla wychowawców klas, jak i innych nauczycieli istotne będzie także poznanie kultury naszych najbliższych sąsiadów. Wbrew pozorom kultura polska różni się od kultury ukraińskiej, a jej znajomość nie jest równomierna we wszystkich regionach Ukrainy – im dalej na wschód, tym ta świadomość jest mniejsza. Dlatego uczniowie z zachodniej części Ukrainy szybciej, w stosunku do dzieci z części wschodniej – przyswoją sobie chociażby język polski.

Pierwszą barierą dla dzieci ukraińskich przyjmowanych do polskich szkół będzie właśnie bariera językowa. O ile w dużych miastach możliwe będzie znalezienia wolontariuszy znających język ukraiński, czy też pochodzących z Ukrainy, o tyle część nauczycieli pozostanie z tym problemem sama, a nic tak nie zaburza procesu integracji, jak wykluczenie ze względu na niezrozumienie otoczenia. Niezbędne będą translatory, chociażby Tłumacz Google czy iTranslate. Ponadto trzeba pamiętać, że język ukraiński posługuje się innym alfabetem, dlatego konieczne może okazać się tworzenie treści w dwóch językach. W przełamaniu barier językowych pomocne będą m.in. aplikacje do nauki języka ukraińskiego oraz do nauki języka polskiego (jako języka obcego) po ukraińsku. Uczniowie z Ukrainny będą potrzebować materiałów edukacyjnych w znajomym dla nich języku. Mogą to być na przykład książki dostępne na KnigoGo.

Należy również zwrócić uwagę na to, w jaki sposób oswajać uczniów z polskich szkół z nową sytuacją. Godnym uwagi jest tu projekt „Od baśni do prawdziwego życia – ukraińskie i polskie legendy” zrealizowany przez Polsko-Ukraińską Radę Wymiany Młodzieży. Na podstawie tego projektu nauczyciel/nauczycielka może tworzyć dwujęzyczne karty pracy z pomocą tłumacza, jak również spróbować zapoznać najmłodszych uczniów z legendami ich kolegów. Dobrym przykładem, a w dodatku gotowym są legendy krakowskie w formie kolorowanek, które można wydrukować. Jeden z uczniów mógłby przeczytać lub opowiedzieć legendę po polsku, zaś uczeń/uczennica z Ukrainy przeczytać ją w swoim języku. Zwieńczeniem zajęć zajęcia z malarstwa czy rysunkowe. Malarstwo, rysowanie czy inne zajęcia plastyczne mówią same za siebie; nie potrzeba wielu słów aby w nich uczestniczyć, a bez wątpienia mogą zbliżyć do siebie nieznane osoby. Gotowe karty pracy w języku ukraińskim dostępne są także na stronie epedagogika.pl. Dobrym pomysłem wydaje się także wspólne stworzenie słowniczka.

Więcej informacji i materiały dostępne online

Rekomendacje w zakresie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego

https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/jak-rozmawiac-z-dziecmi-i-uczniami-na-temat-sytuacji-w-ukrainie--rekomendacje-dla-nauczycieli-i-pedagogow-szkolnych

Ukraiński system edukacji

https://www.instytutpm.eu/blogs/system-edukacji-na-ukrainie-uznawalnosc-stopni-wyksztalcenia-i-tytulow-w/

https://www.szkolazklasa.org.pl/wp-content/uploads/2017/05/reforma-edukacji-w-ukrainie-szanse-i-zagrozenia.pdf

Tłumacz Google
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.apps.translate&hl=pl&gl=US

Jak tłumaczyć rozmowy polsko-ukraińskie – instrukcję jak posługiwać się Tłumacz Google podaje Kamil Śliwowski na blogu Sektora 3.0 w artykule „Jak tłumaczyć rozmowy ukraińsko-polskie? Tłumacz Google – instrukcja”: https://sektor3-0.pl/blog/jak-tlumaczyc-rozmowy-ukrainsko-polskie-tlumacz-google-instrukcja/

iTranslate
https://itranslate.com

Nauka ukraińskiego i polskiego po ukraińsku

https://play.google.com/store/apps/details?id=pl.tweeba.mobile.learning.uapl

https://play.google.com/store/apps/details?id=com.atistudios.mondly.ua&hl=pl&gl=US

Rozmówki ukraińsko-polskie, opracowane przez nauczycielkę języka ukraińskiego Anastazję Herasymuk - https://drive.google.com/file/d/12lANBPcYaMX8zxzO5nS0hbfT7pbYkYDV/view?fbclid=IwAR3TsM8jhQvzHUeV9cKbs_SSzai-U-5nCQBWbQKTm0rJDPSal9J9_Df4aQY

KnigoGo

https://knigogo.com.ua/zhanri/dityachi-knigi/

„Od baśni do prawdziwego życia – ukraińskie i polskie legendy” https://www.spdim.pl/pluginAppObj/pluginAppObj_504_09/OD-BA-NI-DO-PRAWDZIWEGO--YCIA.pdf

Kolorowanki krakowskie legendy w języku ukraińskim dla dzieci

https://www.trasadlabobasa.pl/tab/legenda/kolorowanki_krakowskie_legendy_w_jezyku_ukrainskim_dla_dzieci_/676

epedagogika

https://epedagogika.pl/rozwoj-emocjonalnospoleczny/-.-duchy-spod-poduchy.-karty-pracy-dla-dzieci-z-ukrainy-5833.html

https://epedagogika.pl/rozwoj-emocjonalnospoleczny/-.-jak-opanowac-emocje.-karty-pracy-dla-dzieci-z-ukrainy-5834.html

Przykład słowniczka

https://epedagogika.pl/rozwijanie-umiejetnosci-uczenia-sie/krotkie-informacje-dla-ucznia-z-ukrainy-na-dobry-poczatek-5380.html

Narzędziownik Język ukraiński czyli kolekcja zasobów i aplikacji do wykorzystania w szkole -  https://lekcjaenter.pl/baza-wiedzy/post/kolekcja-zasobow-i-aplikacji-w-jezyku-ukrainskim?fbclid=IwAR1Wtwew3V_zL8eOgiNNj5_FIxdm4cdxngQe9hsk0LMkfZWytokDtdEs4bM

Informacja MEIN – Ustawa o pomocy obywatelom i obywatelkom Ukrainy (14.03.2022) - https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/ustawa-o-pomocy-obywatelom-ukrainy-w-zwiazku-z-konfliktem-zbrojnym-na-terytorium-tego-panstwa--juz-obowiazuje

Opisane metody mogą sprawdzić się w pracy z uczniami, którzy nie znają języka polskiego. Najważniejsze jest to, aby dzieci czuły, że nie są obce i że są angażowane do wspólnej pracy, dlatego też niezbędne jest nie tylko nauczanie ich języka polskiego, ale też próba dwujęzycznego działania z naszej strony.